و در پايان چنين نتيجه مى‌گيرد: «رحمت خدا بر آن كس كه به استقبال توبه بشتابد، از خطاى خود پوزش طلبد و (با اعمال صالح) بر مرگ پيشى گيرد» (فرحم اللّه امرأ استقبل توبته، و استقال‌ [1] خطيئته، و بادر منيّته!).

آرى هنگامى كه درهاى رحمت الهى بر اثر كثرت گناهان بسته شود، چاره‌اى جز بازگشت به درگاه او و گشودن درهاى رحمت به وسيله استغفار و توبه حقيقى نيست، و جالب اين كه امام عليه السّلام براى اثبات اين مقصد از مناسب‌ترين آيه قرآن بهره گرفته و با آن استدلال مى‌كند، آيه‌اى كه از زبان نوح پيامبر عليه السّلام، خطاب به امتش سخن مى‌گويد و نشان مى‌دهد خداوند غفار، توبه كنندگان را مى‌پذيرد، باران‌هاى پر بركت براى آنها مى‌فرستد و سرمايه‌هاى مادى و نيروى انسانى آنها را تقويت مى‌كند، و وضع كشاورزى آنها را با آب‌هاى فراوان بهبود مى‌بخشد.

جمله «و بادر منيّته» (بر مرگ پيشى گيرد) اشاره به اين است كه توبه تنها براى رسيدن به رفاه مادى دنيا نيست، بلكه هدف مهمتر آن، نجات در آخرت است؛ چرا كه اگر مرگ بر توبه پيشى گيرد، راهى براى جبران نيست، و اگر توبه و اعمال صالح بر مرگ پيشى گيرند، كليد نجات در سراى ديگر در اختيار اوست.

نكته بخشى از فلسفه بلاها

در مورد فلسفه بلاها و آفات، سخن بسيار گفته‌اند و گفته‌ايم. آنچه از بسيارى از آيات قرآن و روايات اسلامى استفاده مى‌شود، يكى از علل آفات و حوادث‌

[1] «استقال» از مادّه «استقاله» به اين معناست كه شخصى را كه زمين خورده كمك كنند تا برخيزد سپس به فسخ معامله يا تقاضاى عفو و بخشش از گناه نيز اطلاق شده است.