همچون گرگان؛ و سلاطين آنها همچون درندگان؛ و طبقه متوسّط، طعمه آنها؛ و مستمندان، همچون مردگان خواهند بود!». (و كان أهل ذلك الزّمان ذئابا، و سلاطينه سباعا، و أوساطه أكّالا [1]، و فقراؤه أمواتا).

منظور از اهل آن زمان، كارگزاران و اعوان و انصار حكّام ظالم است. هنگامى كه سلطان آنها درنده‌خو باشد، همكاران و همدستان آنها نيز گرگ صفت خواهند بود و طبيعى است كه در اين ميان، قشرهاى متوسّط جامعه، طعمه آن گرگان درنده مى‌شوند و فقرا چنان به فراموشى سپرده مى‌شوند، كه گويى مرده‌اند! گويى امام عليه السّلام سرتاسر تاريخ بشر را مورد بررسى قرار داده و در اين عبارات كوتاه، ويژگى‌هاى حكومت‌هاى خودكامه ستمگر را، دقيقا بيان فرموده است.

در آخرين قسمت اين خطبه، به هفت پديده شوم در چنين جوامعى كه سرچشمه تمام بدبختى‌ها مى‌شود، اشاره فرموده، چنين مى‌گويد:

«در آن زمان، راستگويى از ميان مى‌رود و دروغ فراوان مى‌شود. مردم با زبان اظهار دوستى مى‌كنند، و با دل، دشمنى. به گناه و آلودگى افتخار مى‌كنند و از عفّت و پاكدامنى در شگفتى فرو مى‌روند و اسلام همچون پوستينى وارونه پوشيده مى‌شود!» (و غار [2] الصّدق، و فاض الكذب، و استعملت المودّة باللّسان، و تشاجر النّاس بالقلوب، و صار الفسوق نسبا، و العفاف عجبا، و لبس الإسلام لبس الفرو [3] مقلوبا.

[1] «أكّال» جمع «آكل» (مانند طلّاب جمع طالب) به معناى خورنده است؛ بنابر اين، معناى جمله «أوساطه أكّالا» اين است كه طبقه متوسط در آن زمان دائما مشغول خورد و خوراك و چپاول و غارت اموالند و اگر اسم فاعل را در اينجا به معناى اسم مفعول بدانيم كه متناسب با جمله‌هاى قبل است، مفهوم همان مى‌شود كه در متن آورديم.

[2] «غار» از مادّه «غور» به معناى داخل شدن در چيزى است و هنگامى كه در مورد آب بكار مى‌رود به معناى فرو رفتن در زمين است و به همين جهت به معناى نابود شدن نيز مى‌آيد.

[3] «فرو» به معناى پوستين است كه از پوست حيوانات تهيّه مى‌شود و پشم‌هاى بلندى دارد و در هنگام شدّت سرما از آن استفاده مى‌گردد.