حكّام خودكامه بيدادگر و پيامدهاى آن در بخش‌هاى سابق خطبه بيان فرمودند، در بخش آخر، به قسمت‌هاى مهمّ ديگرى از آثار شوم اين حكومت‌ها، و وضع اخلاقى و اجتماعى و اقتصادى مردم در چنين حكومتهايى اشاره مى‌فرمايد.

نخست مى‌گويد: «در آن هنگام، فرزندان سبب خشم (پدران و مادران) مى‌شوند و باران، گرمى مى‌افزايد؛ فرومايگان همه جا را پر مى‌كنند و نيكان بزرگوار، كمياب مى‌شوند!» (فإذا كان ذلك كان الولد غيظا [1]؛ و المطر قيظا [2]، و تفيض اللّئام فيضا [3]، و تغيض الكرام غيضا [4]).

اشاره به اينكه صفات سوء حكّام ظالم، به درون خانواده‌ها نيز نفوذ مى‌كند و فرزندانى كه بايد نور چشمان پدر و مادر و مايه بركت و شكوفايى زندگى آنان باشند، مبدّل به يك عامل ناراحتى و بدبختى مى‌شوند.

از سوى ديگر، آثار وضعى اين اعمال ناروا در جهان طبيعت و نعمت‌هاى الهى نيز آشكار مى‌شود و بارانى كه بايد در زمستان ببارد و مايه برودت و لطافت هوا شود، در تابستان مى‌بارد و سبب گرمى و ناراحتى و ضايع شدن محصولات كشاورزى مى‌گردد.

و از سوى سوم، به خاطر دگرگون شدن ارزش‌ها، فرومايگان صحنه اجتماع را جولانگاه خود قرار مى‌دهند و به همين دليل، پاكان و نيكان از صحنه طرد مى‌شوند و اين ويژگى‌هاى چهارگانه، در هر حكومت خودكامه ظالمى ديده مى‌شود.

در ادامه اين سخن به ويژگى‌هاى چهارگانه ديگرى اشاره فرموده و گروههاى اجتماعى آن زمان را به چهار دسته تقسيم مى‌فرمايد و مى‌گويد: «مردم آن زمان‌

[1] «غيض» به معناى غضب است و بعضى گفته‌اند: حالتى است شديدتر از غضب.

[2] «قيض» به معناى وسط تابستان و به اصطلاح «قلب الأسد» است و هنگامى كه اين واژه به معناى مصدرى به كار مى‌رود، به معناى حرارت شديد يافتن است.

[3] «فيض» به معناى سيلان آب، يا باران، يا اشك و مانند آن است.

[4] «غيض» به معناى نقصان يافتن و در زمين فرو رفتن است.