آرى، اسلام وجود هر چيزى را در آثار آن مى‌بيند؛ انسان زنده بى‌اثر، گويى در صف مردگان است و بينايان بى‌بصيرت، گويى كورند و همچنين شنوندگان و گويندگان بى‌خاصيّت، كران و لالان محسوب مى‌شوند. شبيه اين تعبير، كرارا در آيات قرآن آمده است كه از افراد منافق و بى‌ايمان به‌ «صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لا يَعْقِلُونَ» [1] و يا مانند آن، تعبير مى‌كند.

به اين ترتيب از مجموع كلام بالا چنين استفاده مى‌شود كه على عليه السّلام ياران خود را شديدا سرزنش مى‌كند كه چرا بعد از آشكار شدن باطن بنى اميّه و اهداف شوم حكومت آنها، حركتى از شما ديده نمى‌شود و همچون افراد خواب و بى‌خبر، كور و كر و لال از كنار فجايع بنى اميّه مى‌گذريد و نمى‌دانيد چه آينده تاريكى براى اسلام و مسلمين در پيش است.

نكته وجود بى‌خاصيّت، همچون عدم است‌

معمولا وجود و عدم اشيا را با عينيّت آنها در خارج و عدم آن محاسبه مى‌كنند؛ ولى در منطق قرآن مجيد و روايات اسلامى وجود و عدم اشيا با آثار آنها محاسبه مى‌شود. زندگان بى‌اثر، در صف مردگانند و مردگان زنده ياد، در صف زندگان. قرآن مجيد بارها روى اين مطلب تأكيد كرده است. گاه به پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله مى‌فرمايد: «إِنَّكَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى‌ وَ لا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعاءَ إِذا وَلَّوْا مُدْبِرِينَ»؛ به يقين تو نمى‌توانى سخنت را به گوش مردگان برسانى و نمى‌توانى كران را هنگامى كه روى بر مى‌گردانند و پشت مى‌كنند فرا خوانى». [2] مسلّم است كه منظور از مردگان و كران در اينجا افرادى هستند كه ظاهرا زنده و

[1] سوره بقره، آيه 171.

[2] سوره نمل، آيه 80.