عكس العمل مناسب از سوى بسيارى از مردم در برابر اين جريان تعجّب مى‌كند و در ادامه اين سخن مى‌فرمايد: «چرا شما را پيكرهاى بى‌روح، و روح‌هاى بى‌پيكر مى‌بينم؟!، عبادت كنندگانى ناصالح، تجّارى بى‌سود، بيدارانى در خواب، حاضرانى غائب، ناظرانى نابينا، شنوندگانى كر، و سخن گويانى گنگ، مشاهده مى‌كنم!» (ما لي أراكم أشباحا بلا أرواح، و أرواحا بلا أشباح، و نسّاكا [1] بلا صلاح، و تجّارا بلا أرباح، و أيقاظا [2] نوّما [3]، و شهودا غيّبا، و ناظرة عمياء، و سامعة صمّاء، و ناطقة بكماء!).

منظور از «أشباح بلا أرواح، و أرواح بلا أشباح» گروههايى هستند كه يا قدرت ظاهرى دارند، امّا تفكّر و تدبير ندارند و يا صاحب تفكّر و تدبيرند امّا قدرت بكارگيرى آن را ندارند! بديهى است هيچ يك از اين دو گروه، راه به جايى نمى‌برند؛ همانگونه كه جسم بى‌روح و روح بى‌جسم كارايى ندارد.

تعبير به «نسّاكا بلا صلاح» اشاره به عبادت‌هاى بى‌محتواى عابدان آن زمان است. زيرا نخستين اثر عبادت، تربيت و اصلاح انسان است؛ اگر عابدى ناصالح بود، دليل بر اين است كه عبادتش پوست بى‌مغزى بوده است.

«تجارا بلا أرواح» ممكن است اشاره به چيزى باشد كه در سوره «عصر» نيز آمده است كه مى‌فرمايد: «همه انسانها در خسرانند، مگر آنها كه ايمان و عمل صالح دارند و دعوت به حق و صبر مى‌كنند».

و تعبير به «أيقاظا نوّما» و چهار تعبير ديگرى كه بعد از آن آمده، اشاره به افرادى است كه بر حسب ظاهر بيدارند و در صحنه حاضرند و چشم و گوش و زبان دارند، امّا چون هيچ عكس العملى در برابر حوادث نيك و بد از خود نشان نمى‌دهند؛ گويى واقعا خوابند و از صحنه غايبند؛ نابينا و كر و لالند!

[1] «نسّاك» جمع «ناسك» به معناى عبادت كننده است.

[2] «أيقاظ» جمع «يقظان» به معناى بيدار است.

[3] «نوّم» جمع «نائم» به معناى شخص خواب است.