خويش) از پروردگارم دارم و بر طريق آشكار پيامبرم گام برمى‌دارم و در راهى واضح، با هوشيارى و دقّت، به پيش مى‌روم (و تكليف الهى خود را انجام مى‌دهم).

شرح و تفسير من به وظيفه الهى خود عمل مى‌كنم امّا شما ...

امام عليه السّلام در اين بخش از خطبه، تازيانه‌هاى ملامت و سرزنش را محكمتر بر ارواح خفته آنها فرود مى‌آورد و نقاط ضعف آنها را يكى بعد از ديگرى بيان مى‌كند؛ باشد كه به خود آمده، در صدد اصلاح برآيند. نخست مى‌فرمايد: «اى اهل كوفه! من به سه چيز (كه در شما هست) و دو چيز (كه در شما نيست) مبتلا شده‌ام:

گوش داريد امّا نمى‌شنويد، زبان داريد امّا سخن نمى‌گوييد، حقايق را نمى‌بينيد، در حالى كه چشم داريد!». (يا أهل الكوفة! منيت منكم بثلاث و اثنتين: صمّ ذوو أسماع، و بكم ذوو كلام، و عمي ذوو أبصار).

در اينجا امام عليه السّلام اشاره به ناتوانى آنها از مشاهده حوادث و تحليل صحيح پيرامون آن و تلاش براى پيدا كردن راه حل‌ها مى‌كند، كه در عين توانايى بر اين امور، همه چيز را ناديده گرفته و در لاك خود فرو رفته بودند؛ صيّاد بى‌رحم را مى‌ديدند، امّا عكس العملى نشان نمى‌دادند؛ پيام تهديد آميز دشمن را مى‌شنيدند، امّا تكان نمى‌خوردند.

و امّا آن دو چيز كه در آنها مى‌بايست باشد، ولى نبود، همان است كه در ادامه سخن فرموده: «نه در هنگام نبرد، آزاد مردان صادقيد، و نه در آزمايش‌هاى سخت برادران قابل اعتماد!». (لا أحرار صدق عند اللّقاء، و لا إخوان ثقة عند البلاء!).

بى‌شك، زندگى فراز و نشيب‌هاى زيادى دارد: گاه زمان صلح است و گاه زمان جنگ و گاه راحتى است و گاه بلا؛ دوستان باوفا و برادران قابل اعتماد در آرامش و راحتى شناخته نمى‌شوند، بلكه سختى‌ها، جنگها، بلاها و حوادث پيچيده و ناراحت‌