لياقت‌هاست، نه اينكه خداوند تضمين كرده باشد رزق و روزى هر كس را به در خانه او آورده و تحويل دهد، گر چه گاهى انسان «من حيث لا يحتسب» و از جايى كه انتظار ندارد، بهره‌ها مى‌برد، ولى اين يك اصل و قانون نيست، بلكه اصل و قانون، تلاش و كوشش و مديريّت و ابتكار است.

به تعبيرى ديگر: «رزق و روزى» بر دو گونه است: گونه‌اى از آن مشروط به تلاش و كوشش است كه اگر انسان به دنبال آن نرود و تلاش معاش نكند، از آن محروم خواهد شد، و قسم دوم حتمى است و غير قابل تغيير كه اگر انسان به دنبال آن برود يا نرود، به او مى‌رسد. اساس قسم اوّل است، هر چند در روايات به هر دو قسم، اشاره شده است، آن گونه كه در كلام ديگرى از همان امام همام مى‌خوانيم: «إنّ الرّزق رزقان: رزق تطلبه، و رزق يطلبك‌، روزى دو گونه است: قسمى از آن، تو بايد به دنبال آن بروى و قسمى از آن، به دنبال تو مى‌آيد.» [1] اين نكته نيز شايان دقّت است كه «ارزاق» را نبايد تنها به آب و غذا تفسير كرد، بلكه تمام مواهب زندگى مادّى و معنوى را شامل مى‌شود. آرى، خداوند موهبت علم و دانش و ايمان و مقام و موقعيت اجتماعى و امثال آن را در پرتو تلاش‌ها و كوشش‌ها تقسيم فرموده، ولى گاه براى اين كه نشان بدهد در پشت عالم اسباب، دست قدرت «مسبّب الأسباب» كار مى‌كند، تلاش‌ها را بى‌نتيجه و آنهايى را كه تلاش نكرده‌اند، به نتيجه مى‌رساند و همان گونه كه گفتيم اينها استثنائاتى است براى توجّه به ذات پاك «مسبّب الاسباب».

سپس در ادامه اين سخن مى‌فرمايد: «خداوند آثار و اعمال انسان‌ها، تعداد نفوس، خيانت چشم‌ها و آنچه را در سينه‌ها پنهان مى‌دارند همه را احصا كرده، و حساب آنها را دارد» (و أحصى آثارهم، و أعمالهم، و عدد أنفسهم، و خائنة أعينهم، و ما تخفي صدورهم من الضّمير).

[1] نهج البلاغه، نامه 31.