شرح و تفسير

خودرأيى سر چشمه اصلى اختلاف‌

از آنجا كه در آخرين جمله‌هاى بخش گذشته اين خطبه، سخن از درس‌هاى عبرت، در زندگى انسانها بود، امام عليه السّلام در اين بخش به يكى از موارد مهم اين عبرت‌ها اشاره مى‌كند و آن اختلاف شديد افراد و اقوامى است كه پيروى انبيا و اوصيا را رها مى‌كنند و در ظلمات و گمراهى سرگردان مى‌شوند، مى‌فرمايد: «راستى عجيب است! و چرا تعجّب نكنم از خطا و اشتباه اين گروهها (ى پراكنده) با دلائل مختلفى كه بر مذهب خود دارند! نه گام در جاى گام پيامبرى مى‌نهند و نه از عمل وصىّ (پيامبر) پيروى مى‌كنند، نه به غيب ايمان مى‌آورند، و نه خود را از عيب بر كنار مى‌دارند» (فيا عجبا! و مالي لا أعجب من خطإ هذه الفرق على اختلاف حججها في دينها! لا يقتصّون أثر نبيّ، و لا يقتدون بعمل وصيّ، و لا يؤمنون بغيب، و لا يعفّون‌ [1] عن عيب).

در عصر اميرمؤمنان على عليه السّلام، هم شكاف‌هايى در امّت اسلامى پديدار شده بود و مذاهب مختلفى، چه در اصول دين و چه در فروع، ظاهر گشته بود، و هم بر اثر گسترش كشورهاى اسلامى، مذاهب گوناگون ديگرى نيز در محيط، خودنمايى مى‌كردند. امام عليه السّلام اين اختلافات را به نقد مى‌كشد و سرچشمه آن را خطاها و اشتباهات ديگر مى‌شمرد كه در اين خطبه به «ده نمونه» از اين خطاها اشاره شده، چهار نمونه‌اش همان است كه در عبارات بالا آمده است.

نخست اينكه: آنها تابع وحى آسمانى و پيامهاى الهى كه توسط انبيا ابلاغ شده است نيستند.

[1] «يعفّون» از مادّه «عفاف» (بر وزن ثواب) در اصل به معناى خوددارى كردن از كارهاى نارواست و «عفيف» به كسى مى‌گويند كه از چنين كارهايى خوددارى كند، هر چند در عرف فارسى امروز ما، به كسانى گفته مى‌شود كه از نظر مسائل جنسى پاكدامن باشند.