را در طريق علم و دانش صرف كند، در اين مسير انحرافى به كار مى‌گيرد و اين بزرگترين بدبختى اوست.

تفاوت ميان «جهائل» و «أضاليل»، شايد از اين نظر است كه «جهائل» (جمع جهالة) به معناى جهل مركّب است، يعنى در عين اينكه جاهل است، از جهل خويش آگاه نيست (و نمى‌داند كه نمى‌داند!) ولى «أضاليل» (جمع أضلولة) به معناى امور گمراه‌كننده‌اى است كه آگاهانه به سراغ آن مى‌رود.

در سومين وصف، مى‌افزايد: «او دامهايى از طناب‌هاى فريب و گفته‌هاى باطل بر سر راه مردم نصب كرده است (تا از اين طريق، صيدهاى خود را به دام افكند).» (و نصب للنّاس أشراكا [1] من حبائل غرور، و قول زور).

چه تعبير زيبايى! آرى او همانند صيّادى كه دانه مى‌پاشد و پرندگان و حيوانات ناآگاه را اسير و گرفتار مى‌كند و آنها را مى‌فروشد و يا از گوشت آنها تغذيه مى‌كند، همين بلا را بر سر مردم ساده‌لوح مى‌آورد و تنور منابع مادّى خويش را، از اين طريق داغ مى‌كند.

اين موضوع، مصداق‌هاى زيادى در طول تاريخ و در هر عصر و زمان داشته است كه با دام دين، افراد را فريب داده‌اند، همان گونه كه على عليه السّلام در خبرى درباره «عبد اللّه بن زبير» مى‌فرمايد:

«ينصب حبالة الدّين لإصطياد الدّنيا

، او دين خدا را دام كرده، تا دنيا را صيد كند.» [2] (امام اين سخن را زمانى فرمود، كه هنوز ماهيّت عبداللّه بن زبير كاملا آشكار نشده بود).

در چهارمين وصف مى‌فرمايد: « (اين عالم‌نماى گمراه) قرآن را بر اميال و خواسته‌هاى خود، تطبيق داده و حق را مطابق هوسهاى خويش تفسير كرده است» (قد حمل الكتاب على آرائه، و عطف الحقّ على أهوائه).

[1] «أشراك» جمع «شرك» (بر وزن نمك) به معناى دام صيّادى است.

[2] الكنى و الالقاب، جلد 1، صفحه 294.