نكته‌

چگونگى معرفت انسان نسبت به ذات خدا

اين مسأله از دقيق‌ترين و باريك‌ترين مسائل عقيدتى است و جايى است كه قلم‌ها و قدم‌ها در آن مى‌لغزد و گروهى به راه افراط و گروهى به راه تفريط رفته‌اند.

گروهى آن چنان از «معرفة اللّه» فاصله گرفته‌اند كه به اصطلاح، قائل به «تعطيل» معرفت شده‌اند و مى‌گويند ما از ذات پاك پروردگار و صفات او هيچ چيز مثبتى نمى‌دانيم و تنها بر يك سلسله امور منفى تكيه مى‌كنيم. مى‌گوييم: خدا معدوم نيست، عاجز و جاهل نيست و اگر بخواهيم در طريق اثبات گام برداريم، فضا در مقابل ما كاملا تاريك است. اين گروه را طرفداران «تعطيل» مى‌شمرند.

گروه ديگرى درست در نقطه مقابل قرار گرفته‌اند و خدا را در حدّ «جسميّت» تنزّل داده و براى او بدن و اعضا، قائل شده‌اند و آنها را قائلين به «تشبيه» يا «مشبّهه» مى‌نامند.

در ميان تعطيل و تشبيه، كه هر دو خطا و گمراهى است و با قرآن و تعليمات اسلام بيگانه است، راه سومى وجود دارد و آن معرفت اجمالى ذات و صفات است، بى آن كه كسى به كنه ذات و صفات پى‌ببرد.

به تعبير واضحتر: هنگامى كه نگاهى به عالم هستى مى‌كنيم و آثار علم و حكمت و قدرت عظيمى را در همه جا مى‌نگريم، به خوبى درك مى‌كنيم كه اين نظامات پيچيده عجيب و اين همه ظرافت‌ها و لطافت‌ها و قوانين منسجم و حساب شده از مبديى سرچشمه گرفته كه داراى علم و قدرتى بى‌پايان است و از همين جا، به ذات پاك او به صورت يك معرفت اجمالى، پى مى‌بريم.

از سوى ديگر، هنگامى كه در ذات او انديشه مى‌كنيم كه حقيقت او چيست؟ نور است؟ مافوق نور است؟ هستى بسيط و خالص است؟ نمى‌توانيم دقيقا بفهميم كه او