به هر حال، ما چه بخواهيم و چه نخواهيم اين مسير زندگى و مرگ را بايد طبق اراده پروردگار و قوانين تعيين شده الهى بپيماييم، اين واقعيتى است كه غفلت از آن انسان را از خدا و خويشتن بيگانه مى‌سازد و توجّه به آن، بيدارى و آگاهى و آمادگى مى‌بخشد.

در سه جمله بعد، به سراغ رستاخيز انسانها مى‌رود كه آن نيز از اختيار آدمى بيرون است، مى‌فرمايد: «آنها تك و تنها برانگيخته مى‌شوند، و در برابر اعمالشان جزا داده خواهند شد، و حساب هر يك از ديگرى جداست!» و مبعوثون أفرادا، و مدينون جزاء، و مميّزون حسابا.

بى‌شك، هر كسى به تنهايى سر از لحد بيرون مى‌آورد و اين منافات با آن ندارد كه بعدا به تناسب اعتقادها و اعمالشان به گروههايى تقسيم شوند، همان گونه كه در بحث گذشته از آنها تعبير به «رعيل» به معناى «گروه» شده بود و قرآن از آن تعبير به‌ «أَفْواجاً» [1] مى‌كند.

تعبير به «مميّزون حسابا» ممكن است اشاره به همان چيزى باشد كه در آيه‌ «وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‌» [2] آمده است. آرى، هيچ كس به گناه ديگرى كيفر داده نمى‌شود و حساب هيچ كس را به نام ديگرى نمى‌نويسند، هر چند ممكن است رضايت به اعمال ديگران، يا كوتاهى در امر به معروف و نهى از منكر، سبب اشتراك حسابها شود.

در پنج جمله اخير اين فراز، همان گونه كه در بالا ذكر شده، به فرصت‌هاى الهى و اتمام حجّت‌ها كه داراى ابعاد مختلفى است، اشاره كرده، مى‌فرمايد: «به آنها مهلت كافى براى جستجوى طرق خروج از مشكلات و مسئوليّت‌ها داده شده است». (قد أمهلوا في طلب المخرج).

[1] سوره نبأ، آيه 18.

[2] سوره فاطر آيه 18.