جمله‌هاى پيشين سخن از احاطه احصا، به اعمال آدمى بود و به همين دليل بلافاصله بعد از آن سخن از جزاى اعمال به ميان آمد و در اينجا اشاره به احصاى خود آدميان است، كه هيچ كس در مراقبت‌هاى الهى از قلم نخواهد افتاد، آن گونه كه قرآن مى‌گويد: «إِنْ كُلُّ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِلَّا آتِي الرَّحْمنِ عَبْداً لَقَدْ أَحْصاهُمْ وَ عَدَّهُمْ عَدًّا»، تمام كسانى كه در آسمانها و زمين هستند بنده اويند (و سر بر فرمانش دارند) همه آنها را شمارش كرده و دقيقا تعداد آنها را مى‌داند.» [1] و اگر اشاره به سر آمد زندگى مى‌كند، مقدّمه‌اى است براى جمله‌هاى بعد (زندگى در دار امتحان و سراى عبرت) كه در واقع نسبت به جمله قبل، از قبيل بيان اجمالى و تفصيلى است.

تعبير به‌ «قرار خبرة و دار عبرة» اشاره به اين است كه سراسر زندگى انسانها، دوران آزمايش آنها است، همان‌گونه كه قرآن مى‌گويد: «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكاذِبِينَ»؛ آيا مردم گمان كردند هنگامى كه گفتند ايمان آورديم به حال خودشان رها مى‌شوند و آزمايش نخواهند شد؟ ما كسانى را كه پيش از آنان بودند آزموديم (و اينها را نيز آزمايش مى‌كنيم) بايد علم خداوند در مورد كسانى كه راست مى‌گويند و كسانى كه دروغ مى‌گويند تحقّق يابد، (تا آنى از حال خود غافل نشوند و همواره خود را در مجلس امتحان حاضر ببينند).» [2] تعبير به «عبرت» اشاره به سرنوشت عبرت‌انگيز ظالمان و اقوام و افراد آلوده و گنهكار است، كه سراسر تاريخ را پوشانده و نشان مى‌دهد كه جزاى الهى منحصر به سراى قيامت نيست و بخش مهمى از آن، در اين دنيا نيز دامان انسانها را مى‌گيرد.

ضمير در جمله‌ «و محاسبون عليها» به دار دنيا بازمى‌گردد، يعنى: همان‌گونه كه‌

[1] سوره مريم، آيه 93- 94.

[2] سوره عنكبوت، آيه 2- 3.