بر حذر داشتن از دنيا و سپس مسائلى مربوط به قيامت و بعد از آن آگاه ساختن مردم از آنچه در آن هستند از زرق و برق دنيا و سپس اشاره به برترى آن حضرت در شيوه تذكّر به مردم، آمده است.

خطبه در يك نگاه‌

«ابو نعيم اصفهانى» در «حلية الاولياء» بخش مهمّى از اين خطبه را آورده و در سبب ورود آن از على عليه السّلام چنين مى‌گويد: «آن حضرت جنازه مسلمانى را تشييع كردند، هنگامى كه او را در قبر گذاشتند، بازماندگانش صدا به ناله و شيون بلند كرده و گريستند، امام فرمود: «به خدا سوگند! اگر اينها آنچه را ميّتشان مشاهده مى‌كند ببينند، گريه بر او را فراموش خواهند كرد (و بر خود خواهند گريست!) به خدا سوگند! مرگ به سراغ يك يك از آنها مى‌آيد و كسى را باقى نمى‌گذارد» سپس حضرت (با توجّه به آمادگى گروه تشييع كننده در آن شرايط براى پذيرش اندرزهاى الهى) برخاست و اين خطبه را ايراد فرمود. (البته آنچه در حلية الاولياء آمده بخشى از اين خطبه است، ولى به نظر مى‌رسد كه او خطبه را تلخيص كرده است).» [1] به هر حال، وضع خطبه نشان مى‌دهد كه امام عليه السّلام به طور جدّى در مقام آماده ساختن دلها و بيدار كردن مردم بوده، و امام عليه السّلام در بهترين و آماده‌ترين حالات قرار داشته كه خطبه‌اى به اين زيبايى و درخشندگى و پرمحتوايى بيان فرموده، كه يك دوره كامل درس انسان‌سازى است و كمتر كسى پيدا مى‌شود كه آن را به دقّت بررسى كند و عميقا تحت تأثير واقع نشود، اين خطبه را مى‌توان به «دوازده» [2] بخش تقسيم كرد كه هر كدام از آنها مكمّل ديگرى است:

[1] مصادر نهج البلاغه، جلد 2، صفحه 110.

[2] توجّه داشته باشيد كه اين خطبه در يك تقسيم كلّى، به دوازده بخش تقسيم مى‌شود و گر نه برخى از اين بخشها، به بخش‌هاى ديگرى نيز تقسيم مى‌شود. لذا ما در شرح و تفسير اين خطبه، آن را در نهايت به هيجده بخش رسانيده‌ايم.