چرا كه دنيا مملوّ از نعمت‌ها و مشكلات و مصايب است، نعمت‌ها به گونه‌اى وسيله آزمايش است و مصايب به گونه ديگر، آيا انسانها به هنگام شمول نعمت طغيان مى‌كنند، يا به ياد خدا هستند و شكر نعمت را با زبان و عمل انجام مى‌دهند؟

آيا در چنگال مصايب مأيوس مى‌شوند و زبان به گلايه و ناسپاسى مى‌گشايند، يا صبر و شكيبايى و شكر، پيشه مى‌كنند؟. ولى مهم اينجاست كه انسان در تمام عمر خود، هر شب و روز با نوعى از اين آزمون‌ها رو به روست و اين يك قانون جاودان از آغاز خلقت آدم، تا پايان جهان خواهد بود. قرآن مجيد مى‌فرمايد: «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكاذِبِينَ»؛ آيا مردم گمان كردند همين كه بگويند ايمان آورديم به حال خود رها مى‌شوند و آزمايش نخواهند شد. ما كسانى را كه پيش از آنان بودند آزموديم، بايد علم خداوند درباره آنان كه راست مى‌گويند و آنان كه دروغ مى‌گويند تحقّق يابد (و اين دو گروه از هم جدا شوند)» [1].

در چهارمين نكته مى‌افزايد: «آنچه از دنيا را به خاطر دنيا به دست آورند، از آن جدا مى‌شوند و حساب آن را بياد پس بدهند» «فما أخذوه منها لها أخرجوا منه و حوسبوا عليه».

در پنجمين نكته، در تكميل اين سخن مى‌فرمايد: «و آنچه را كه از دنيا براى غير اين جهان به دست آورند، به آن خواهند رسيد و در آن خواهند ماند» (و ما أخذوه منها لغيرها قدموا عليه، و أقاموا فيه).

اين اشاره به همان دو ديدگاه معروفى است كه در «نهج البلاغه» كرارا روى آن تكيه شده است: ديدگاه ابزارى جهان و ديدگاه هدفى آن، اگر امكانات اين جهان، مال‌ها و ثروت‌ها و مقام‌ها و نعمت‌ها، وسيله‌اى براى وصول به سعادت جاويدان و

[1] سوره عنكبوت، آيه 2- 3.