و در جاى ديگر از انسان به عنوان موجودى كه هر گاه به نعمت مى‌رسد طغيان مى‌كند، ياد شده: «إِنَّ الْإِنْسانَ لَيَطْغى‌ أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى‌» [1] ... و مانند آن.

بى‌شك، انسان در طبيعتش نه «كفور مبين» است نه «ظلوم و جهول» و نه طغيانگر، بلكه ظاهر اين است كه اين بحثها درباره انسانهايى است كه تحت تربيت رهبران الهى قرار نگرفته‌اند و به صورت گياهان خودرو، درآمده‌اند. نه راهنمايى و نه بيدارگرى دارند و در ميان هوس‌ها غوطه‌ورند.

به همين دليل در قرآن از مقام انسان با تقوا و مطيع فرمان الهى، مدح و تمجيد فراوان شده و اصولا بنى آدم به عنوان گل سر سبد جهان آفرينش معرّفى گرديده است: «وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَنِي آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى‌ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضِيلًا» [2].

در مورد جنس زن نيز مطلب همين گونه است، در ميان زنان افراد شايسته‌اى داريم كه حتّى در ميان مردان مانند آنها كم است و به عكس، زنان بسيار منحرفى داريم كه سرچشمه بسيارى از نابسامانى‌هاى جامعه بشرى هستند.

با توجّه به اين مقدّمه، به شرح و تفسير خطبه مى‌پردازيم و در پايان به نكاتى نيز در همين ارتباط خواهيم پرداخت. همانگونه كه در بالا اشاره شد امام عليه السّلام اين خطبه را در جنگ «جمل» به عنوان هشدار به همه مسلمانان بيان مى‌كند تا در آينده گرفتار چنين حوادث دردناكى نشوند.

نخست مى‌فرمايد: «اى مردم! زنان از نظر ايمان و بهره (اقتصادى) و موهبت عقل كاستى‌هايى دارند» معاشر النّاس! إنّ النّساء نواقص الإيمان، نواقص الحظوظ، نواقص العقول‌.

سپ‌س به ذكر دليل براى اين سه كاستى پرداخته، چنين ادامه مى‌دهد: «امّا

[1] سوره علق، آيات 6- 7.

[2] سوره اسراء، آيه 70.