خطبه بالا و جملات معدود ديگرى كه در «نهج البلاغه» شبيه آن است، از اين گفتگوها و تفسيرهاى مختلف بر كنار نمانده، گاه در سند آن ترديد شده و گاه در تفسير متن آن بحث كرده‌اند كه مبادا كمترين گرد و غبار نقص، بر دامان زنان بنشيند و بعضى نيز راه تفريط را پيموده و زنان را مجموعه‌اى از نقص و كاستى نشان داده‌اند.

ولى در اين ميان، دو چيز را نمى‌توان انكار كرد، نخست اينكه: اين خطبه بعد از جنگ «جمل» وارد شده و مى‌دانيم ميدان دار اصلى آن جنگ، همسر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به نام «عايشه» بود كه به تحريك «طلحه» و «زبير» به شكل بى‌سابقه‌اى در ميدان جنگ وارد شد و خون‌هاى زيادى از بى‌گناهان و يا ناآگاهان به زمين ريخت كه بعضى عدد كشته شدگان را بالغ بر هفده هزار نفر مى‌دانند. درست است كه بعد از شكست لشكريان «عايشه» و «طلحه» و «زبير»، آن زن، اظهار ندامت كرد و اميرمؤمنان على عليه السّلام نيز به خاطر احترام پيامبر صلّى اللّه عليه و آله او را به مدينه بازگرداند، ولى آثار نامطلوب اين جنگ براى هميشه در تاريخ اسلام باقى ماند.

ديگر اينكه: ما در بسيارى از آيات قرآن حتى مذمّتى از نوع بشر مى‌بينيم: «إِنَّ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً وَ إِذا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعاً»؛ به يقين انسان حريص و كم طاقت آفريده شده! هنگامى كه بدى به او رسد، بى‌تابى مى‌كند و هنگامى كه خوبى به او رسد بخل مى‌ورزد و مانع ديگران مى‌شود. [1] و در جاى ديگر مى‌خوانيم: «إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولًا»؛ انسان به يقين بسيار ظالم و جاهل بود [2].

و در جاى ديگر او را، «كفور مبين» (كفران كننده آشكار) ناميده است: «إِنَّ الْإِنْسانَ لَكَفُورٌ مُبِينٌ». [3]

[1] سوره معارج، آيات 19- 21.

[2] سوره احزاب، آيه 72.

[3] سوره زخرف، آيه 15.