به كوفه، در واقع يك امر اضطرارى بوده، نه اين كه مردم كوفه، چنان شايستگى داشته باشند كه امام عليه السّلام با علاقه به سوى آنان هجرت كند، به عكس مردم مدينه، كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله با علاقه و محبّت به سوى آنان هجرت نمود، چرا كه واقعا شايستگى داشتند. مى‌فرمايد: «آگاه باشيد! به خدا سوگند! من به ميل خود، بسوى شما نيامدم، بلكه حوادث اضطرارى مرا به طرف شما حركت داد!» أما و اللّه ما أتيتكم اختيارا، و لكن جئت إليكم سوقا.

تاريخ نيز به اين واقعيت، شهادت مى‌دهد كه اگر مسأله «جنگ جمل» نبود، امام عليه السّلام به سوى بصره حركت نمى‌كرد و اگر نيروهاى حجاز براى در هم شكستن پيمان شكنان بصره، كافى بود، از كوفيان كمك نمى‌طلبيد و اگر خطر «معاويه» كشور اسلام را تهديد نمى‌كرد، براى دفع او، در پايگاه كوفه مستقر نمى‌شد و جوار رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و قبر بانوى اسلام و سرزمين وحى را رها نمى‌فرمود.

اين سخن، در واقع پاسخى است براى يك اشكال مقدّر، و آن، اين كه اگر مردم عراق و كوفه داراى چنين صفات نكوهيده‌اى هستند، چرا امام عليه السّلام آنها را به عنوان ياران خويش برگزيد، امام عليه السّلام در پاسخ اين سؤال مى‌فرمايد: «اين يك گزينش اجبارى بود، نه اختيارى».

سپس به پاسخ يك از سخنان بسيار زشت آنها درباره خودش پرداخته، مى‌فرمايد: «به من خبر رسيده است كه (بعضى از شما) مى‌گوييد: «على خلاف مى‌گويد.» خدا شما را بكشد! به چه كسى دروغ بسته‌ام؟ آيا به خداوند؟ حال آن كه نخستين مؤمن به او بوده‌ام، يا به پيامبرش؟ حال آن كه نخستين تصديق كننده او بوده‌ام» و لقد بلغني انّكم تقولون: عليّ يكذب، قاتلكم اللّه تعالى! فعلى من أكذب؟ أعلى اللّه؟ فأنا أوّل من آمن به! أم على نبيّه؟ فأنا أوّل من صدّقه!.

پرونده زندگى امام عليه السّلام در اين جهات، كاملا روشن است، نخستين كسى كه از مردان، به خدا ايمان آورد- بلكه در تاريخ زندگيش، هرگز غير خداپرستى ديده‌