گفته‌ام واقعيتى است كه شما از آن غايب بوديد (بلكه) اهل درك آن نبوديد. مادر آن گوينده به عزايش بنشيند! اگر آنها ظرفيت مى‌داشتند، اينها پيمانه‌اى بود (از علوم و دانشها و معارف والا) كه رايگان در اختيارشان قرار مى‌گرفت. «و به زودى خبر آن راخواهيد دانست».

شرح و تفسير

باز هم گله شديد از دوستان نادان‌

همان گونه كه در بالا اشاره شد، اين خطبه بعد از ماجراى صفّين ايراد شده است، ماجرايى كه دردناكترين خاطره زمان حكومت على عليه السّلام بود، چرا كه مسلمانان تا آستانه پيروزى پيش رفتند، ولى بر اثر فريبكارى دشمن و ساده لوحى گروهى از لشكريان على عليه السّلام نه تنها پيروزى را براى هميشه از دست دادند، بلكه اسباب تفرقه و نفاق داخلى لشكر نيز، آماده شد و اختلاف چنان در ميان آنان بالا گرفت، كه سرانجام به جنگ و خونريزى داخلى، منتهى شد.

امام عليه السّلام كه از اين حادثه دردناك، دل پرخونى داشت، مردم عراق را مورد نكوهش شديد قرار داده، مى‌فرمايد: «امّا بعد اى مردم عراق! شما به زن باردارى مى‌مانيد كه در آخرين روزهاى دوران حملش، جنين خود را ساقط كند و با اين حال قيّم و سرپرستش نيز بميرد و بيوگى او به طول انجامد (سپس از دنيا برود) و ميراثش را دورترين بستگانش ببرند (چرا كه نتوانست فرزند سالمى به دنيا آورد)» أمّا بعد يا أهل العراق، فإنّما أنتم كالمرأة الحامل، حملت فلمّا أتمّت أملصت‌ [1] و مات قيّمها، و طال تأيّمها، [2] و ورثها أبعدها.

[1] «أملصت» از مادّه «ملص» (بر وزن مست) به معناى «از دست رفتن چيزى بطور سريع» است و «املصت» به معناى «ساقط كردن فرزند» آمده است.

[2] «تأيّم» از مادّه «ايم» (بر وزن زيد) به معناى «از دست دادن همسر» است كه هم در مورد شوهر به كار مى‌رود و هم در مورد زن.