شرح و تفسير

با اين كه انسان ما دام كه در دنياست زندگى مى‌خواهد، و بايد آبرومندانه و بدون وابستگى به ديگران حيات مادى خود را اداره كند، ولى در خطبه بالا و بسيارى ديگر از خطبه‌هاى مولى امير المؤمنان عليه السّلام در نهج البلاغه به زهد در دنيا توصيه شده است، و پى در پى هشدار مى‌دهد كه دنيا فانى و سريع الزّوال است، همه بايد آماده كوچ كردن از دنيا باشند، و خود را براى سفر بزرگى كه در پيش دارند آماده كنند، ولى از آنجا كه دنيا پرستى سرچشمه تمام گناهان است و جاذبه و زرق و برق دنيا به حدّى است كه انسانها را به سوى خود مى‌كشاند و درست به يك جاده سراشيبى مى‌ماند كه حركت در آن نياز به توصيه ندارد، بلكه دائما بايد به رهروان آن هشدار داد كه: خود را كنترل كنيد، با سرعت نرويد، مبادا سقوط كنيد و گرفتار مصيبت شويد، بنا بر اين پيشوايان دين مرتبا هشدار مى‌دادند. به همين دليل امام در اين خطبه كه در شرايط روحانى عيد قربان ايراد شده است مردم را نسبت به بى‌وفايى دنيا و ناپايدارى آن هشدار مى‌دهد، و با تعبيرات بسيار حساب شده كه در طىّ ده جمله بيان شده است اين حقيقت را گوشزد مى‌كند كه بيش از اندازه تكيه بر دنيا نكنند.

در جمله‌هاى نخستين مى‌فرمايد: «آگاه باشيد دنيا به آخر رسيده و پايان يافتن خويش را اعلام كرده است.» (ألا و إنّ الدّنيا قد تصرّمت‌ [1]، و آذنت‌ [2] بانقضاء).

اين سخن ممكن است اشاره به مجموعه جهان باشد كه عمرش رو به پايان است، و به همين دليل زمان ما را آخر الزمان مى‌نامند، يا اشاره به زندگى هر يك از انسانها در هر عصر و زمان است كه بسيار كوتاه و زودگذر مى‌باشد و احتمال دوم با مجموعه خطبه سازگارتر است، و در واقع مفهوم اين سخن آن است كه عمر هر كس‌

[1] «تصرّمت» از ماده «صرم» (بر وزن نرم) به معنى قطع كردن چيزى است و به همين جهت به شمشير برنده صارم مى‌گويند و «تصرّم دنيا» اشاره به نزديك شدن پايان عمر آن است.

[2] «آذنت» از ماده «ايذان» به معنى اعلام و اخبار است.