اين تحليل‌ها، نشان مى‌دهد كه جهاد، نه تنها به خاطر پاداش‌هاى معنوى سراى ديگر، بلكه به خاطر ارزش‌هايى كه در همين زندگى دنيوى مى‌آفريند، بايد مطلوب همه باشد. چه كسى است كه طالب ذلّت و تحقير و پستى و غصب حقوق، و سرانجام، محو از صفحه روزگار شدن باشد؟ اگر با اين امور مخالفيم، پس بايد دامن همّت بر كمر زنيم و به پا خيزيم و جهاد كنيم و همين نتايج گرانبها است كه تحمّل مشكلات جهاد را بر ما آسان مى‌سازد، مانند تحمّل تلخى داروى شفا بخش.

نكته‌ها

1- جهاد، رمز عظمت و سربلندى ملّت‌ها است‌

در باره جهاد، سخن بسيار زياد است و با توجه به اين كه امام عليه السّلام در خطبه‌هاى نهج البلاغه كرارا به اين مسأله مهم اشاره فرموده. ما هم مجال زيادى داريم كه در اين باره، بحث‌هاى زيادى داشته باشيم. آن چه را در اينجا به عنوان يك اصل اساسى بايد يادآور شويم، اين است كه جهاد، قانون حيات و زندگى است و هر موجود زنده‌اى، تا زمانى به زندگى خود ادامه مى‌دهد كه مشغول جهاد است و آن روز كه جهاد را رها كند، مرگ او آغاز مى‌شود.

گياهان، با آفات گوناگونى روبرو هستند و براى زنده ماندن خود با آنها پيكار مى‌كنند. ريشه‌هاى درختان، براى به دست آوردن آب و آذوقه، دائما، در اعماق زمين در حركتند. و هر گاه با موانع سختى، مانند يك قطعه سنگ روبرو شوند، سعى مى‌كنند كه آن را بشكنند و پيش بروند و اگر قدرت شكستن آن را نداشته باشند، آن را دور مى‌زنند و به راه خود ادامه مى‌دهند. انواع جانداران براى زنده ماندن با موانع حيات خود پيكار مى‌كنند. پرندگانى را مى‌شناسيم كه براى مبارزه كردن با محيط، اقدام به مهاجرت‌هاى طولانى كرده و گاه، فاصله قطب شمال تا جنوب را طى مى‌كنند.