و از اين گونه مفاسد، در ميان آنها، بسيار بود كه ذكر همه آنها به طول مى‌انجامد. [1] آرى، عرب جاهلى، چنين بود و خداوند به بركت اسلام، آنها را نجات داد. نه تنها از خرافات و بت پرستى و عقايد منحط رهايى يافتند، بلكه وضع اجتماعى و اقتصادى و عاطفى آنها نيز دگرگون شد و از اين انسان‌هاى نيمه وحشى، افرادى ساخته شد كه نمونه اتمّ انسانيت بودند، همانند ابو ذرها و مقدادها و عمارها و بلال‌ها.

عظمت رسالت پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در همين مقايسه، روشن مى‌شود. مشاهده ظهور آثار جاهليت در عصر و زمان ما، در اشكال وسيع‌تر و وحشتناك‌تر- به خاطر جدا شدن از تعليمات انبيا، مخصوصا تعليمات پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله و سلّم- گواه ديگرى بر عظمت رسالت آنها است.

2- بدترين خانه‌ها يا بهترين خانه‌ها

نكته قابل توجه اين كه در خطبه مورد بحث، محل زندگى عرب جاهلى را بدترين خانه‌ها و سرزمين توصيف فرموده، در حالى كه در توصيف همان عصر و زمان، در خطبه دوم تعبير به «خير دار و شرّ جيران، بهترين خانه با بدترين همسايگان» آمده است و با توجه به اين كه سرزمين مكه، در هر دو عبارت، مورد توجه بوده، تضادى به نظر مى‌رسد، امّا كمى دقّت، نشان مى‌دهد كه هيچ تضادى در ميان اين دو نيست. سرزمين مكّه، ذاتا، كانون بهترين خانه، يعنى خانه كعبه بود، ولى بالعرض، تمام اين سرزمين مقدّس و حتى خانه خدا، آلوده به شرك بت پرستى و مفاسد اخلاقى شده بود. بنا بر اين، از يك نظر، بهترين خانه بود و از نظر ديگر، بدترين خانه.

[1] براى آگاهى بيشتر مى‌توانيد به كتاب‌هاى بلوغ الادب و اسلام و جاهليت و تاريخ الكامل، (جلد 1) و سيد المرسلين و شرح علامه خويى بر نهج البلاغه، مراجعه كنيد.