در واقع توبه يك كلاس تربيتى مهم است زيرا اگر گنهكار راه بازگشت را به روى خود بسته ببيند از ادامه گناه پرهيز نخواهد كرد و پيش خود فكر مى‌كند:

اكنون كه من رانده درگاه خدا شده‌ام آب از سرم گذشته چه يك قامت چه صد قامت.

امام سجاد عليه السلام حقيقت توبه را در مناجات تائبين به‌صورت بسيار زيبايى ترسيم كرده است:

«إِلَهِى أَنْتَ الَّذِى فَتَحْتَ لِعِبَادِكَ بَاباً إِلَى عَفْوِكَ سَمَّيتَهُ التَّوْبَةَ فَقُلْتَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً فَمَا عُذْرُ مَنْ أَغْفَلَ دُخُولَ الْبَابِ بَعْدَ فَتْحِه‌

؛ خداوندا! تو همان كسى هستى كه درى به‌سوى عفوت براى بندگانت گشوده‌اى و نام آن را باب توبه گذاشته‌اى و از همه گنهكاران دعوت كرده‌اى و فرموده‌اى: به‌سوى خدا بازگرديد و توبه كنيد؛ توبه‌اى خالص. اكنون كه اين باب رحمت گشوده است كسانى كه از آن وارد نمى‌شوند چه عذرى دارند؟» همان‌گونه كه علماى اخلاق توبه را به عنوان گام نخستين، بسيار مهم مى‌شمارند فقها نيز آن را جزء واجبات مى‌دانند و بر همه واجب مى‌كنند كه اگر لغزشى از كسى سر زد بلافاصله توبه كند و در مقام جبران برآيد.

جالب اين است كه توبه در آيات قرآن در بسيارى از موارد به گنهكار نسبت داده شده ولى در پاره‌اى از موارد به خدا نسبت داده شده است: « «لَّقَدْ تَّابَ اللَّهُ عَلَى النَّبِىِّ وَالْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنصَارِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ فِى سَاعَةِ الْعُسْرَةِ مِنْ بَعْدِ مَا كَادَ يَزِيغُ قُلُوبُ فَرِيقٍ مِّنْهُمْ ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ إِنَّهُ بِهِمْ رَءُوفٌ رَّحِيمٌ»؛ به يقين خداوند رحمت خود را شامل حال پيامبر و مهاجران و انصار، كه در زمان عسرت و شدّت (در جنگ تبوك) از او پيروى كردند، نمود؛ بعد از آن‌كه نزديك بود دل‌هاى گروهى از آنها، از حقّ منحرف شود (و از ميدان جنگ بازگردند)؛ سپس خدا توبه آن‌ها را پذيرفت، كه او درباره آنان مهربان و رحيم است!». [1]

هر دو توبه به معناى بازگشت است ولى توبه بندگان بازگشت از گناه به‌

[1]. توبه، آيه 117.