و ديگرى ناظر به جنبه‌هاى روحى (هر چند هر دو از طريق جسم انجام مى‌شود)؛ جسم را با رياضت لاغر مى‌كند و روح را با چشيدن زحمت طاعت، همان‌گونه كه در حال معصيت جسمش را با اموال حرام چاق و فربه كرد و روحش را با گناهانى مانند شنيدن انواع موسيقى‌ها و كارهاى حرام ديگرى كه از طريق جسم به روح منتقل مى‌شود.

در پايان مى‌فرمايد: «پس از انجام اين مراحل مى‌گويى: استغفر اللَّه»؛

(فَعِنْدَ ذلِكَ تَقُولُ: «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ»)

. بنابراين استغفار بازيچه نيست و لقلقه زبان نمى‌باشد كه انسان هر زمان مرتكب گناهى شود بى‌آن‌كه شرايط توبه را فراهم كرده باشد با گفتن استغفراللَّه خود را راحت كند و گمان كند گناهش بخشوده شده و از عذاب الهى در امان است.

البته بعضى از اين مراحل شش‌گانه از اركان است و بعضى ديگر از شرايط كمال. به يقين چهار مرحله اول از اركان مى‌باشد زيرا بدون پشيمانى كه لازمه آن تصميم بر ترك در آينده است و بدون جبران مافات از حقوق الناس و حقوق اللَّه حقيقت توبه حاصل نمى‌شود. ولى آب شدن گوشت‌هايى كه از حرام روييده و يا چشيدن مرارت طاعت براى از بين رفتن آثار لذت حرام، از مراحل كمال است.

به تعبير ديگر- آن‌گونه كه مرحوم امام خمينى قدس سره در مكاسب محرمه خود بيان كرده- دو مرحله اول، حقيقت توبه است، مرحله سوم و چهارم شرط پذيرش آن و مرحله پنجم و ششم شرط كمال آن است.

نكته‌ها

1. شرايط توبه واقعى‌

نخستين گام در سير و سلوك الى اللَّه ازنظر عمل، توبه از گناه است؛ تا انسان از آثار گناهان پيشين از طريق توبه صحيح، پاك و پاكيزه نشود در حريم قرب پروردگار راهى نخواهد داشت.