شرح و تفسير گفت‌وگوى امام عليه السلام با ارواح مردگان‌

اين سخن را امام عليه السلام زمانى بيان فرمود كه از ميدان (پرغوغا و مملو از تأسف) صفين باز گشته و به كنار قبرستانى كه پشت دروازه كوفه بود رسيده بود: (وَقَدْ رَجَعَ مِنْ صِفِّينَ فَأَشْرَفَ عَلَى الْقُبُورِ بِظَاهِرِ الْكُوفَةِ).

امام عليه السلام اموات آن گورستان را با پنج خطاب تكان دهنده بيدارگر مخاطب ساخت فرمود: «اى ساكنان خانه‌هاى وحشتناك و سرزمين‌هاى خالى و قبرهاى تاريك! اى خاك نشينان! اى غريبان! اى تنهايان! و اى وحشت‌زدگان!»؛

(يَا أَهْلَ الدِّيَارِ الْمُوحِشَةِ، وَالْمَحَالِّ الْمُقْفِرَةِ، وَالْقُبُورِ الْمُظْلِمَةِ، يَا أَهْلَ التُّرْبَةِ، يَا أَهْلَ الْغُرْبَةِ، يَا أَهْلَ الْوَحْدَةِ، يَا أَهْلَ الْوَحْشَةِ)

. امام عليه السلام در واقع با اين تعبيرات نشان داد كه هر انسانى سرانجام در اين دنيا به چه سرنوشتى دچار مى‌شود؛ امروز در ميان دوستان و عزيزان در خانه‌هاى زيبا و مرفه زندگى مى‌كند، جمع آنها جمع و اسباب نشاطشان فراهم است، مى‌گويند و مى‌خندند و از باده غرور سرمستند؛ ولى فردا جايگاهشان گورستان وحشتناك و قبرهاى تاريك در وحدت و تنهايى خواهد بود. شادى‌ها و خوشى‌ها پايان مى‌گيرد و لذات، خاتمه مى‌يابد، جمعشان به پراكندگى مى‌كشد و دوستى‌ها به فراموشى سپرده مى‌شود.

هنگامى كه امام عليه السلام با اين خطاب‌هاى پنج‌گانه تكان‌دهنده دل‌هاى همراهان‌