در سومين نكته مى‌فرمايد: «با بذل و بخشش قدر انسان‌ها بالا مى‌رود»؛

(وَبِالْإِفْضَالِ تَعْظُمُ الْأَقْدَارُ)

. «افضال» منحصر به بذل مال نيست، بلكه همان‌گونه كه مرحوم مغنيه در شرح نهج‌البلاغه‌ خود آورده است هر كمكى كه آلام و اندوه‌ها را كم كند و بارهاى سنگين را از دوش مردم بر دارد مصداق آن است.

در خطبه معروف اميرمؤمنان عليه السلام كه به خطبه «وسيله» مشهور شده است مى‌خوانيم:

«أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ مَنْ قَلَّ ذَلَّ وَمَنْ جَادَ سَادَ

؛ كسى كه در احسان كوتاهى كند ذليل مى‌شود و كسى كه جود و بخشش پيشه كند بزرگ مى‌شود». [1]

شك نيست كه هرقدر انسان، به ديگران بيشتر بذل و بخشش كند دل‌ها مجذوب او مى‌شوند و سيل محبت مردم به سوى او سرازير مى‌گردد و همين امر باعث عظمت و شخصيت انسان مى‌شود.

همان‌گونه كه در حديثى در غررالحكم‌ مى‌خوانيم:

«بِالْإفْضالِ تَسْتَرِقُّ الْاعْناقُ؛

به وسيله بذل و بخشش مردم تسليم انسان مى‌شوند». [2]

حتى اگر چنين شخصى داراى عيوبى باشد، احسان و بخشش مى‌تواند پرده بر عيب او بيفكند، چنان‌كه در حديث‌ غررالحكم‌ آمده است:

«بِالْإحْسانِ تَسْتُرُ الْعُيُوبُ»

. سپس در چهارمين نكته مى‌فرمايد: «با تواضع نعمت (الهى) كامل مى‌گردد»؛

(وَبِالتَّوَاضُعِ تَتِمُّ النِّعْمَةُ)

. رابطه تواضع با اتمام نعمت از اينجاست كه هم خداى متعال كسانى را كه از نعمت‌هايش برخوردار مى‌شوند و گرفتار كبر و غرور نمى‌گردند، بلكه در برابر خلايق تواضع بيشترى مى‌كنند مشمول لطف و رحمت خاصش مى‌گرداند و بر

[1]. بحارالانوار، ج 74، ص 278، ح 1.

[2]. غررالحكم، ح 8561.