صورت خودكار فزونى مى‌يابد. اشك چشم از بيش از بيست ماده تركيب شده كه براى تغذيه چشم و شست و شو و ضد عفونى كردن آن كاملًا مؤثر است و اگر بشر بتواند ماده‌اى مانند اشك چشم بسازد به گفته بعضى يك غذاى كامل مقوى خواهد بود و اشك‌هاى مصنوعى كه امروز ساخته‌اند هيچ كدام به پاى اشك چشم نمى‌رسند.

شگفتى‌هاى ساختمان چشم بيش از آن است كه در يك كتاب بگنجد و از اينجا به عظمت كلام مولى مى‌توان پى برد كه مى‌فرمايد: «انسان با يك قطعه چربى كوچك مى‌تواند اين همه صحنه‌ها را ببيند».

قرآن مجيد نيز به آفرينش چشم‌ها در مسئله خداشناسى اشاره كرده و مى‌فرمايد: « «أَلَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَيْنَيْنِ»؛ آيا براى انسان دو چشم نيافريديم؟». [1]

اين نكته نيز شايان توجه است كه در مورد چگونگى بينايى فلاسفه قديم معتقد بودند كه شعاعى از درون چشم انسان بيرون مى‌آيد و با جسم برخورد مى‌كند و انسان آن را مى‌بيند در حالى كه امروز عكس آن مسلم است درست همان‌گونه كه نور از بيرون به دستگاه‌هاى عكس‌بردارى مى‌تابد تا عكس اشياء را منتقل كند چشم انسان نيز از نور بيرونى براى عكس‌بردارى بهره مى‌گيرد.

مرحوم مغنيه در شرح نهج‌البلاغه خود به نكته قابل ملاحظه‌اى در اينجا اشاره كرده كه با ذكر آن سخن را درباره چشم پايان مى‌دهيم او مى‌گويد: چشم دو كار مهم مى‌كند نخست اين‌كه صحنه‌هاى خارج را به درون دل منتقل مى‌سازد و انسان را از آنچه در اطرافش مى‌گذرد آگاه مى‌كند و ديگر اين‌كه آنچه در درون قلب است از محبت و عداوت و هوشيارى و بلاهت و خير و شر به چشم منتقل مى‌سازد و چشم مى‌تواند آيينه اسرار درون انسان باشد.

آن‌گاه امام دومين شگفتى وجود انسان را بيان مى‌فرمايد كه: «و (تعجب كنيد

[1]. بلد، آيه 8.