وضع روحى و فكرى آنها را مى‌توان در چند جمله خلاصه كرد: افرادى سطحى‌نگر، كوتاه‌فكر، متعصب و بسيار جاهل بودند و چون به ظاهر عبادات و حفظ قرآن اهميت مى‌دادند خود را از مقربان درگاه خدا مى‌پنداشتند و جز خويش را كافر يا مردود درگاه الهى فرض مى‌كردند و بر اثر همين امور به خود اجازه مى‌دادند كه حتى به پيشوايان بزرگ اسلام كه از نظر علم و دانش با آنها هرگز قابل مقايسه نبودند خرده بگيرند. همان‌گونه كه در عصر پيغمبر «ذو الخويصره» كه تفكرى شبيه خوارج داشت به عدالت پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله خرده گرفت بر اين پايه خوارج، افراد خطرناكى محسوب مى‌شوند كه از هيچ جنايتى ابا ندارند. اينان همان گروهى بودند كه فرمان قتل على عليه السلام به دست آنان صادر شد و امام عليه السلام به دست آنها شربت شهادت نوشيد.

وهابيان افراطى عصر ما نيز شباهت زيادى به خوارج دارند؛ آنها افرادى متعصب، لجوج و كوتاه فكرند كه همه را جز خود تكفير مى‌كنند و به راحتى خون بى‌گناهان؛ اعم از مرد، زن، كودك، مسلمان و غير مسلمان را مى‌ريزند و اموالشان را غارت مى‌كنند و اگر دستشان برسد زنانشان را به اسارت مى‌گيرند و اين گروه از خوارج عصر ما نه تنها خطرشان كمتر از خوارج قرون اوليه اسلام نيست، بلكه بسيار خطرناك‌ترند.

شايد كلام امام اميرمؤمنان على عليه السلام در خطبه 60 اشاره به همين گروه باشد آنجا كه مى‌فرمايد: هنگامى كه خوارج نهروان كشته شدند به امام عليه السلام عرض كردند خوارج همه هلاك شدند، امام عليه السلام فرمود:

«كَلَّا وَ اللَّهِ؛ إِنَّهُمْ نُطَفٌ فِي أَصْلَابِ الرّجَالِ، وَ قَرَارَاتِ النّسَاءِ، كُلَّمَا نَجَمَ مِنْهُمْ قَرْنٌ قُطِعَ، حَتَّى يَكُونَ آخِرُهُمْ لُصُوصاً سَلَّابِينَ؛

چنين نيست، به خدا سوگند! آنها نطفه‌هايى در صُلب مردان و رحم زنان خواهند بود و هر زمان شاخى از آنها سر برآورد قطع مى‌گردد، تا اينكه آخرشان دزدان و راهزنان خواهند بود!».