كاملًا مى‌داند، بلكه از خودشان به آن آگاه‌تر است، باز هم امتحان مى‌كند تا در صحنه اعمال ظاهر شوند و معيار ثواب و عقاب تحقق يابد. به تعبير ديگر مسير تكامل از طريق افعال مى‌گذرد و آزمايش‌هاى الهى همه براى همين هدف است.

باز به زبان ديگر، آنچه ملاك پاداش و كيفر است حسن فعلى است نه تنها حسن فاعلى.

آن‌گاه امام در پايان اين سخن انگشت روى چند مصداق از نيات انسان‌ها گذارده مى‌فرمايد: «زيرا بعضى از مردم (مثلا) پسر را دوست دارند و از فرزندان دختر ناخشنودند و بعضى افزايش مال را مى‌خواهند و از نقصان آن ناراحتند (هيچ يك از اين نيات سبب پاداش و كيفر نمى‌شود مگر زمانى كه در ميدان عمل آشكار گردد)»؛

(لِأَنَّ بَعْضَهُمْ يُحِبُّ الذُّكُورَ وَيَكْرَهُ الْإِنَاثَ، وَبَعْضَهُمْ يُحِبُّ تَثْمِيرَ الْمَالِ، وَيَكْرَهُ انْثِلَامَ الْحَالِ)

. آنها كه تنها فرزندان پسر را دوست دارند و از دختر متنفرند كسانى هستند كه از نعمت‌هاى الهى ناخرسندند و از عهده امتحان الهى بر نيامده‌اند و آنها كه در پى جمع مال‌اند و از هرگونه نقصان ناراحت، نيز گروهى هسنند كه در اين امتحان قبول نشده‌اند.

مرحوم سيّد رضى بعد از بيان اين كلمات حكمت‌آميز مى‌گويد: «آنچه امام در اين بيان آورده است از تفسيرهاى عميق و پيچيده‌اى است كه از آن حضرت شنيده شده است»؛

(قالَ الرَّضي: وَهذا مِنْ غَريبِ ما سُمِعَ مِنْهُ فِي التَّفْسيرِ)

. اشاره به اينكه تفسيرى است فشرده و پرمعنا بر مسئله آزمايش‌هاى الهى، زيرا امام روشن مى‌سازد كه آزمايش‌هاى الهى براى كشف مجهول نيست، بلكه براى به فعليت رسيدن استعدادها و نيات و صفات درونى است.

نكته‌ها

1. جهان ميدان آزمايش‌

آزمون‌هاى بشرى با دو هدف انجام مى‌شود: گاه براى كشف مجهولى است‌