آن‌گاه امام در ادامه اين سخن به دو دليل نقلى و عقلى تمسك مى‌جويد:

نخست مى‌فرمايد: «زيرا خداوند سبحان مى‌گويد: بدانيد اموال و اولاد شما وسيله آزمايش شما هستند»؛

(فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ يَقُولُ:

«وَاعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُكُمْ وَأَوْلَادُكُمْ فِتْنَةٌ»).

لازم به ذكر است كه «فتنه» در اصل به معناى قرار دادن طلا در كوره است تا ناخالصى‌هاى آن گرفته شود و خالص از ناخالص شناخته گردد سپس به هرگونه آزمايش اطلاق شده البته اين واژه گاه به معناى شكنجه، گمراه ساختن و ايجاد مشكلات اجتماعى و آشوبگرى نيز استعمال شده است. [1]

آيات زيادى درباره حتمى بودن امتحانات الهى در قرآن مجيد وجود دارد.

امام انگشت روى دو مورد از موارد بسيار روشن امتحانى گذارده است.

سپس در تفسير اين آيه به بيان دليلى عقلى مى‌پردازد و مى‌فرمايد: «معناى اين سخن آن است كه خدا مردم را با اموال و اولادشان آزمايش مى‌كند تا آن‌كس كه از روزى‌اش خشمگين است از آن‌كس كه شاكر و راضى است شناخته شود، هرچند خداى سبحان به مردم از خودشان آگاه‌تر است؛ ولى اين براى آن است كه كارهايى كه موجب استحقاق ثواب و عقاب مى‌شود ظاهر گردد»؛

(وَمَعْنَى ذَلِكَ أَنَّهُ يَخْتَبِرُهُمْ بِالْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ لِيَتَبَيَّنَ السَّاخِطَ لِرِزْقِهِ، وَالرَّاضِيَ بِقِسْمِهِ، وَإِنْ كَانَ سُبْحَانَهُ أَعْلَمَ بِهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ، وَلَكِنْ لِتَظْهَرَ الْأَفْعَالُ الَّتِي بِهَا يُسْتَحَقُّ الثَّوَابُ وَالْعِقَابُ)

. اين سخن اشاره به نكته پرمعنايى است و آن اينكه صفات درونى و نيات اشخاص هرگز سبب پاداش و عقاب نمى‌شود جز آنكه اين صفات و نيات در عمل آشكار گردد. به بيان ديگر معيار ثواب و عقاب، اعمال است نه نيات و صفات درونى، بنابراين خدا در عين اينكه نيات و صفات درونى انسان‌ها را

[1]. براى شرح بيشتر به تفسير نمونه، ج 2، ص 32 (ذيل آيه 191 سوره بقره) مراجعه شود.