شرح و تفسير فلسفه امتحان الهى‌

امام عليه السلام در اين گفتار حكمت‌آميز خود به نكته مهمى اشاره مى‌كند و آن عموميت امتحان براى همه انسان‌ها و حتمى بودن آن در هر شرايط است.

نخست مى‌فرمايد: «هيچ كس از شما نگويد خداوندا! به تو پناه مى‌برم از اين‌كه امتحان شوم»؛

(لَا يَقُولَنَّ أَحَدُكُمْ: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْفِتْنَةِ»)

. سپس به ذكر علت آن پرداخته مى‌فرمايد: «به اين دليل كه هيچ كس نيست مگر اين‌كه امتحانى دارد»؛

(لِأَنَّهُ لَيْسَ أَحَدٌ إِلَّا وَهُوَ مُشْتَمِلٌ عَلَى فِتْنَةٍ)

. اصولا دنيا دار امتحان، تكاليف و مسئوليت‌هاست و بشر براى تكامل آفريده شده و تكامل‌ها از مسير امتحانات مى‌گذرد و بى امتحان راهى به سوى كمال نيست، بنابراين چنين دعايى مثل اين است كه انسان بگويد: خداوندا مرا به هيچ تكليفى مكلّف نكن. بديهى است چنين دعايى دور از استجابت است.

آن‌گاه امام در ادامه اين سخن راه صحيح دعا كردن و پناه بردن را درباره امتحانات به انسان‌ها مى‌آموزد و مى‌فرمايد: «ولى اگر كسى مى‌خواهد به خدا پناه ببرد و دعا كند، از امتحانات گمراه كننده به خدا پناه ببرد»؛

(وَلَكِنْ مَنِ اسْتَعَاذَ فَلْيَسْتَعِذْ مِنْ مُضِلَّاتِ الْفِتَنِ)

. به بيان ديگر از خدا توفيق پيروزى در امتحانات را بخواهد و از ذات پاكش در اين راه يارى بطلبد تا توفيق الهى شامل حال او گردد و در آزمايش‌هاى الهى رو سفيد شود.