نام کتاب : پيام امام امير المومنين(ع) نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 12 صفحه : 466
شر و بدىها (اهريمن) فقط شر مىآفريند.
امام عليه السلام در اين عبارت كوتاه و پرمعنا محكمترين دليل را براى ابطال
جبر بيان فرموده و چهار تالى فاسد براى آن ذكر كرده كه در نسخه كافى به ده تالى فاسد
ارتقا يافته و نشان مىدهد كه مرحوم سيّد رضى در اينجا گزينشى عمل كرده است.
در نسخه نهجالبلاغه آمده است كه اگر جبر در كار باشد ثواب و عقاب و وعد و
وعيد باطل و ساقط مىشود، زيرا هيچ عقلى نمىپذيرد كسى را مجبور به كارى كنند و
بعد او را پاداش يا كيفر دهند و يا قبل از شروع به كار به او بگويند اگر اين كار
را انجام دهى چنين تشويق خواهى شد و اگر ندهى چنان توبيخ مىشوى.
اينها همه در صورتى است كه انسان اختيارى از خود داشته باشد در غير اين صورت
پاداش و كيفر ظالمانه و وعد و وعيد لغو و بيهوده است.
در نسخه كافى اضافه بر اين فرموده: هيچ گنهكارى را در فرض جبر نمىتوان ملامت نمود و هيچ
نيكوكارى را نمىتوان ستايش كرد، زيرا ملامت و سرزنش در چنين حالتى ظالمانه و
تشويق و ستايش غير عاقلانه است.
بلكه شخص گنهكار در فرض جبر اولى به احسان است، زيرا گناه دامان او را گرفته و
او را تحت فشار قرار داده، بنابراين بايد به جاى مجازات مورد محبت قرار گيرد و به
عكس نيكوكار به مجازات سزاوارتر است، زيرا از كار نيك خود بهرهمند مىشود و هيچ
يك از اين امور با منطق و عقل و عدالت پروردگار سازگار نيست. به عبارت ديگر نه
نيكوكار اختيارى از خود داشته و نه بدكار، بنابراين نه مجازات در مورد آنها
عادلانه است نه پاداش عاقلانه و اگر بنا شود بدون استحقاق كيفر و پاداشى در كار
باشد پاداش را بايد به بدكار داد تا تخفيف رنج او شود و كيفر را بايد به نيكوكار
داد تا تعادلى حاصل گردد و به هر حال هدف امام اين است كه روشن سازد در فرض جبر
مسئله ثواب و عقاب و اوامر و نواهى ومؤاخذه و تشويق همه به هم مىريزد و مفهوم خود
را از دست مىدهد.
نام کتاب : پيام امام امير المومنين(ع) نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 12 صفحه : 466