شرح و تفسير اركان كفر و شك‌

امام عليه السلام در اين بخش از كلام خود نيز داد سخن را درباره تبيين پايه‌هاى كفر داده و مى‌فرمايد: «كفر بر چهار پايه قرار دارد: تعمق (رفتن به دنبال اوهام به گمان كنجكاوى از اسرار) و ستيزه‌جويى (جدال و مراء) و انحراف از حق (به سبب هوا و هوس‌ها و تعصب‌ها) و دشمنى با حق (به سبب لجاجت)»؛

(وَ الْكُفْرُ عَلَى أَرْبَعِ: دَعَائِمَ عَلَى التَّعَمُّقِ، وَالتَّنَازُعِ، وَالزَّيْغِ، وَالشِّقَاقِ)

. امام در واقع موانع شناخت و عوامل انحراف از حق و حجاب‌هايى كه در برابر فكر انسان قرار مى‌گيرد و مانع از مشاهده حقايق مى‌گردد را بيان فرموده، زيرا هر يك از عوامل چهارگانه بالا به تنهايى كافى است انسان را از معرفت حق باز دارد و در بيراهه‌ها سرگردان سازد تا چه رسد به اين‌كه چهار عامل جمع شود.

آن‌گاه در ادامه اين سخن مى‌فرمايد: «آن‌كس كه تعمق و كنجكاوى ناصواب پيشه كند هرگز به حق باز نمى‌گردد»؛

(فَمَنْ تَعَمَّقَ لَمْ يُنِبْ إِلَى الْحَقِّ)

. منظور از «تعمق» جستجوگرى بيش از حد است مخصوصاً در امورى كه رسيدن به كنه آن مشكل يا غير ممكن است.

در روايات اسلامى آمده است كه درباره ذات خدا فكر نكنيد، بلكه در صفات و خلق او بينديشيد (زيرا ذات او نامتناهى از هر جهت است و فكر هيچ انسانى به كنه ذات او نمى‌رسد).

در حديثى از امام باقر عليه السلام نقل شده كه مى‌فرمايد:

«تَكَلَّمُوا فِي خَلْقِ اللَّهِ وَلَا تَتَكَلَّمُوا فِي اللَّهِ فَإِنَّ الْكَلَامَ فِي اللَّهِ لَايَزْدَادُ صَاحِبَهُ إِلَّا تَحَيُّراً؛

درباره آفرينش خداوند سخن بگوييد (و بينديشيد) و درباره ذات او سخن مگوييد (و نينديشيد) زيرا بحث و گفت و گو در اين‌باره چيزى جز بر حيرت‌