ستون دين و شكل دهنده جمعيت مسلمانان و نيروى دفاعى در برابر دشمنان، تنها توده ملت هستند، بنابراين گوش به‌سوى آنها فرا ده و توجّه به آنها داشته باش.

شرح و تفسير همواره با توده مردم باش‌

امام عليه السلام در اين فقره به نكته مهمى مى‌پردازد كه در حيات امروز بشر و شكل‌گيرى حكومت‌ها، اثرش از هر زمان آشكارتر است. مى‌فرمايد: «بايد محبوب‌ترين كارها نزد تو امورى باشد كه در جهت رعايت حق از همه كامل‌تر و از نظر عدالت شامل‌تر و از نظر رضايت عمومى مردم جامع‌تر باشد»؛

(وَلْيَكُنْ أَحَبَّ الْأُمُورِ إِلَيْكَ أَوْسَطُهَا [1] فِي الْحَقِّ، وَأَعَمُّهَا فِي الْعَدْلِ، وَأَجْمَعُهَا لِرِضَى الرَّعِيَّةِ).

بديهى است قوانين و مقرراتى كه داراى اين سه ويژگى باشند: هم از نظر حفظ حقوق، جامع‌تر و هم از نظر رعايت عدالت شامل‌تر و هم رضايت توده‌هاى مردم را بهتر جلب كند، مورد رضاى خدا و خلق است و هنگامى كه خداوند از حكومتى راضى و خلق خدا از آن خشنود باشند، دوام و بقاى آن تضمين شده است.

از آنجا كه مفهوم اين سخن آن است كه مهم رضاى اكثريت قاطع مردم است نه اقليتى ثروتمند و خودخواه كه همواره در حاشيه حكومت‌ها زندگى مى‌كنند.

در ادامه اين سخن مى‌فرمايد: «زيرا خشم توده مردم خشنودى خواص (اقليت پرتوقع) را بى‌اثر مى‌سازد اما ناخشنودى خاصان با رضايت عامه مردم‌

[1]. «أوْسَط» از ريشه «وسط» به معناى ميان چيزى گرفته شده؛ ولى در اين گونه موارد مفهوم «بهترين» مى‌دهد زيرا چيزى كه در حد وسط و اعتدال است بهتر و كامل‌تر است. قرآن مجيد در سوره قلم آيه 28 مى‌فرمايد: « «قالَ أَوْسَطُهُمْ أَ لَمْ أَقُلْ لَكُمْ لَوْ لا تُسَبِّحُونَ»؛ آنكه از همه عاقل‌تر بود گفت: آيا من به شما نگفتم چرا تسبيح خدا نمى‌گوييد» و در لسان العرب آمده است: «أوْسَطُ الشَّىْ‌ءِ أفْضَلُ الشَّىْ‌ءِ وَخِيارِهِ».