53 و من كتاب له عليه‌السلام كَتَبَهُ لِلْأشْتَرِ النَّخَعي لَمَّا وَلّاهُ عَلى‌ مِصْرَ وَأعمالِها حينَ اضْطَرَبَ أمْرُ أميرِها مُحَمَّدُ بنُ أبي‌بَكْرٍ وَهُوَ أطْوَلُ عَهْدٍ كَتَبَهُ وأجْمَعُهُ لِلْمَحاسِنِ‌

از نامه‌هاى امام عليه السلام‌

براى مالك اشتر نخعى است هنگامى كه او را فرماندار مصر و بخش‌هاى مختلف آن قرار داد و اين در زمانى بود كه وضع زمامدار مصر، محمّدبن‌ابى‌بكر متزلزل شده بود. اين فرمان (فرمان معروف مالك اشتر) طولانى‌ترين و جامع‌ترين فرمانى است كه امام عليه السلام مرقوم داشته است. [1]

[1]. سند عهدنامه:

اين عهدنامه مشهورتر و معروف‌تر از آن است كه نياز به ذكر سندى داشته باشد، هرچند آن را در كتب زيادى كه قبل از سيّد رضى و بعد از او نگاشته‌اند ذكر كرده‌اند و در واقع شهرت آن بالاتر از آن است كه نياز به شرح مدارك داشته باشد.

ولى نويسنده مصادر نهج‌البلاغه تصريح مى‌كند كه قبل از سيّد رضى جمعى از بزرگان مانند: حسن بن على بن شعبه (متوفاى 332) در تحف‌العقول و قاضى نعمان مصرى (متوفاى 367) در كتاب دعائم الاسلام و بعد از سيّد رضى، نجاشى رجالى معروف در كتاب فهرست در شرح حال اصبغ بن نباته آن را آورده و همچنين شيخ طوسى در كتاب فهرست و نويرى در نهاية العرب با اختلاف و ابن عساكر (متوفاى 571) در تاريخ مدينه دمشق بخش‌هايى از آن را ذكر كرده است.

شايان ذكر است كه شرح‌هاى بسيار زيادى بر اين عهدنامه نوشته شده از جمله: 1. آداب الملوك نظام العلماء، 2. اساس السياسة از واعظ معروف شيخ محمد كجورى ملقب به سلطان المتكلمين. 3. التحفة السليمانية از سيّد ماجد بحرانى متوفاى بعد از 1097. 4. الراعى و الرعية نوشته استاد توفيق الفكيكى 5. السياسة العلوية نوشته عبدالواحد آل مظفر 6. شرح عهد اميرالمؤمنين از محمد باقر بن صالح قزوينى 7. شرح عهد اميرالمؤمنين از علّامه مجلسى متوفاى 1111. 8. شرح عهد اميرالمؤمنين از ميرزا حسن بن سيّد على قزوينى متوفاى 1358 9. شرح عهد اميرالمؤمنين از ميرزا محمد بن سليمان تنكابنى 10. شرح عهد اميرالمؤمنين از شيخ هادى بن محمد حسين القائينى 11. شرح الفاضل 12. فرمان مبارك از جواد 13. نصايح الملوك از مولى ابي الحسن العاملى 14. مقتبس السياسة وسياج الرئاسة 15. القانون الاكبر في شرح عهد الامام للاشتر از سيّد مهدى السويج 16. مع الامام علي في عهده لمالك الاشتر از علّامه الشيخ محمد باقر الناصرى (مصادر نهج‌البلاغه، ج 3، ص 426) و شروح فراوان ديگر كه در عصر ما نيز ادامه دارد و به‌طورى كه در اخبار آمده اين عهدنامه به زبان‌هاى مختلف ترجمه شده و در سازمان ملل متّحد به عنوان يك سند در ميان نمايندگان كشورهاى جهان نشر شده است.