ما عقيده داريم اسلام براى هر زمان و هر مكان تا پايان دنياست. به يقين پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله با نظر وسيعش همه مسلمانان جهان را در تمام اعصار و قرون مى‌ديده و مى‌دانسته است كه اگر همه را مقيد به نماز در پنج وقت معين كنند كار بر امّت مشكل مى‌شود و گروهى تارك الصلاة خواهند شد، لذا از طرف خداوند مأموريت پيدا كرد بر امّت خود منّت نهد و كار را وسعت بخشد.

قابل توجّه اينكه فخر رازى در تفسير آيه‌ «أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى‌ غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً» [1] با صراحت مى‌گويد: آنچه در اين آيه آمده است براى نماز سه وقت بيان كرده: وقت زوال، وقت اوّل مغرب و وقت فجر و اين اقتضا مى‌كند كه زوال وقت ظهر و عصر باشد، بنابراين وقت مشترك بين دو نماز مى‌شود و اوّل مغرب وقت نماز مغرب و عشا باشد و وقت مشترك بين اين دو نماز گردد و لازمه آن جواز جمع ميان ظهر و عصر و ميان مغرب و عشاست.

فخر رازى تفسير آيه را به خوبى بيان مى‌كند؛ ولى بعد مى‌گويد: چون دليل داريم جمع ميان دو نماز بدون عذر و بدون سفر جايز نيست، بنابراين آيه را محدود به حال عذر مى‌كنيم. [2] اين را مى‌گويند اجتهاد در مقابل نص.

البته همان‌گونه كه در آغاز اين بحث گفتيم رعايت وقت فضيلت و جدا ساختن نمازها در اين اوقات سنّت است و اولى، هرچند جمع ميان اين دو نيز رخصت است و به همين دليل امام عليه السلام اوقات نمازهاى پنجگانه را به‌صورت جداگانه از يكديگر بيان فرموده است.

[1]. اسراء، آيه 78.

[2]. تفسير كبير فخر رازى، ج 21، ص 27.