مى‌كند و مى‌گويد: «گروهى كوردل، ناشنوا و نابينا»؛

(الْعُمْيِ‌ [1] الْقُلُوبِ، الصُّمِ‌ [2]

الْأَسْمَاعِ، الْكُمْهِ‌ [3] الْأَبْصَارِ).

اين سخن در واقع برگرفته از آيه شريفه قرآن است: « «وَلَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ كَثيراً مِّنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَّا يَفْقَهُونَ بِها وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَّا يُبْصِرُونَ بِها وَلَهُمْ آذانٌ لَّا يَسْمَعُونَ بِها أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ»؛ به يقين گروه بسيارى از جن و انس را براى دوزخ آفريديم. آنها دلها (عقل‌ها) يى دارند كه با آن (انديشه نمى‌كنند) و نمى‌فهمند و چشمانى كه با آن نمى‌بينند و گوش‌هايى كه با آن نمى‌شنوند. آنها همچون چهار پايانند، بلكه گمراهتر اينان همان غافلانند (چون امكان هدايت دارند و بهره نمى‌گيرند)». [4]

همان‌گونه كه در تفسير آيه شريفه نيز آمده است طرق معرفت انسان سه چيز است: عقل، كه با آن مى‌انديشد، چشم، كه حوادث مختلف را با آن مى‌بيند و تجربه مى‌آموزد و گوش، كه علوم نقلى را با آن مى‌شنود. كسانى كه اين سه را از دست دهند تمام راه‌هاى معرفت بر آنان بسته مى‌شود.

آرى معاويه اين دوزخيان از خدا بى‌خبر و كوردلان چشم و گوش بسته را به اين منظور انتخاب كرده بود كه هرچه او مى‌خواهد، بگويند و از هيچ گناهى ابا نداشته باشند.

سپس درباره اعمال آنها مى‌افزايد: «آنها كسانى هستند كه حق را با باطل مشتبه مى‌سازند و مخلوق را در مسير معصيت خالق اطاعت مى‌كنند و با دين‌فروشى به متاع دنيا مى‌رسند و آخرت را كه در انتظار نيكان و پاكان است به دنيا

[1]. «العمى» جمع «اعماء» به معناى نابيناست.

[2]. «الصم» جمع «اصم» به معناى كر است.

[3]. «الكُمْه» جمع «اكمه» به معناى كور مادر زاد است.

[4]. اعراف، آيه 179.