نكته رياضت‌هاى مشروع و نامشروع‌

از زمان‌هاى گذشته مسأله رياضت در دو شاخه رياضت جسم و نفس در ميان انسان‌ها وجود داشته است. رياضت جسمانى كه همان ورزش‌ها باشد سابقه بسيار طولانى دارد و حتى مسابقات جهانى از يونان قديم گرفته تا مناطق ديگر چهره بارزى از آن محسوب مى‌شود رياضت نفس نيز كه از طريق ترك مشتهيات نفسانى حاصل مى‌گردد و روح انسان را تقويت مى‌كند، سابقه طولانى دارد كه مرتاضان هندى به آن معروفند و حقيقت آن اين است كه انسان با ترك خواسته‌هاى نفس مى‌تواند به نيروى عظيمى برسد كه گاه توان كارهاى خارق العاده‌اى پيدا مى‌كند.

البته رياضت‌هاى نفسانى نيز به دو هدف انجام مى‌شده: اهداف مادّى و اهداف معنوى. اهداف مادّى انجام پاره‌اى از كارهاى خارق العاده بوده تا از اين طريق به منافعى برسند يا اسم و آوازه‌اى پيدا كنند؛ ولى هدف معنوى آن همان قرب به خداوند و پاك ساختن روح از رذايل اخلاقى و حاكميّت بر شهوات و ترك منكرات است.

آنچه امام عليه السلام در اين نامه با جمله‌

«إِنَّمَا هِيَ نَفْسِي أَرُوضُهَا بِالتَّقْوَى لِتَأْتِيَ آمِنَةً يَوْمَ الْخَوْفِ الْأَكْبَرِ»

و جمله‌

«لَأَرُوضَنَّ نَفْسِي رِيَاضَةً تَهِشُّ مَعَهَا إِلَى الْقُرْصِ»

بيان فرموده به قسم دوم از رياضت معنوى اشاره دارد.

ابن ابى الحديد در شرح نهج البلاغه خود در ذيل خطبه 220 (خطبه 214 در شرح ابن ابى الحديد) بحث مشروحى درباره رياضت نفس و اقسام آن بيان كرده و درباره تأثير گرسنگى در صفاى نفس سخن گفته است. سپس كلماتى از فلاسفه و حكما درباره مكاشفاتى كه از رياضت حاصل مى‌شود بيان نموده و از اشعار شعرا نيز در اين زمينه شواهدى آورده است.