به هر حال اين جمله دليل روشنى است بر تأثير محيط بر اخلاق انسانها، يا بايد محيط آلوده را پاك كرد و يا از آن هجرت نمود.

سپس امام (ع) به يكى از مجازاتهاى دنيوى مردم بصره اشاره فرموده، مى‌فرمايد: «گويا مى‌بينم تنها كنگره‌هاى مسجدتان همچون سينه كشتى روى آب نمايان است و خداوند عذاب را از بالا و پايين بر شهر شما فرستاده و همه آن و كسانى كه در آن بوده‌اند زير آب غرق شده‌اند» (كانّي بمسجدكم كجؤجؤ سفينة قد بعث اللّه عليها العذاب من فوقها و من تحتها، و غرق من في ضمنها).

اين سخن اشاره به طوفان شديدى است كه آن شهر را در خود فرو مى‌برد از بالا سيلاب فرو مى‌ريزد و از زمين آب مى‌جوشد و همچون «طوفان نوح» همه جا را فرا مى‌گيرد تنها چيزى كه از شهر باقى مى‌ماند، سقف بلند مسجد آن است.

تشبيه به «جؤجؤ سفينة، سينه كشتى» ممكن است اشاره به مناره‌ها و كنگره‌هاى بالاى ديوار مسجد باشد كه شكل نيم دايره دارد و شبيه سينه كشتى است و قابل توجّه اين كه در ذيل همين خطبه در روايت ديگرى كه بعدا خواهد آمد مى‌خوانيم:

«ما يرى منها الّا شرف المسجد، تنها كنگره‌هاى مسجد به چشم مى‌خورد».

در اين كه آيا اين پيشگويى چه زمانى تحقّق يافته است، شارحان نهج البلاغه بحثهاى فراوانى دارند. «ابن ابى الحديد» مى‌گويد كه اين پيشگويى دو بار تحقّق يافت و تمام بصره در زير آب غرق شد، يكى در زمان «قادر باللّه» [1] و ديگرى در زمان «قائم بامر اللّه» [2] (كه هر دو از خلفاى بنى عباس بودند) صورت گرفت، تمام «بصره» غرق شد و تنها قسمتى از «مسجد جامع» آن از آب بيرون بود مانند سينه پرنده همان گونه كه امير مؤمنان على (ع) خبر داد.

[1] «قادر باللّه» در سنه 381 هجرى به خلافت رسيد (الكامل فى التاريخ، جلد 9، صفحه 80).

[2] «قائم بامر اللّه» در سال 422 هجرى به خلافت رسيد (الكامل فى التاريخ، جلد 9، صفحه 417).