حيله در اصطلاح فقها

از مجموع كلمات فقها در ابواب مختلف فقه، اين تعريف براى حيله استفاده مى‌شود:

«الحيلة هى حفظ ظواهر قوانين الشّرع و ان كانت روحها غير موجودة؛ حيله عبارت است از حفظ ظاهر قوانين شرع، اگر چه روح قانون موجود نباشد».

مثلا در حيله‌هاى ربا چنين است كه ظاهر بيع حفظ مى‌شود؛ ولى روح ربا حاكم و روح بيع مفقود است. به عنوان مثال، وقتى كسى قصد دارد يك ميليون تومان وام به كسى بدهد و از او سودى بگيرد مى‌گويد: «يك ميليون تومان به شما قرض الحسنه مى‌دهم؛ ولى اين بسته يك كيلويى نبات را هم به 300 هزار تومان به تو مى‌فروشم كه سر سال پول آن را به من بدهى»، در اين مثال، ظاهر قانون بيع و قرض الحسنه مراعات شده است و ظاهرا ربا صدق نمى‌كند؛ ولى روح قانون بيع حاكم نيست.

نتيجه اين كه حيله در مصطلح فقها، حفظ ظواهر قوانين شرع است؛ اگر چه روح قانون موجود نباشد.

2- حيله مخصوص باب ربا نيست!

همان گونه كه گذشت، اين بحث اختصاص به باب ربا ندارد؛ بلكه در ساير ابواب فقه نيز جارى است، همان گونه كه در كتب فقهى شيعه و اهل سنّت در ابواب مختلف بدان اشاره شده است.