1- شكّى نيست كه هدف از اين الفاظ معانى آن است. هدف، تسبيح و تهليل و حمد و ستايش خداست، و اين امر با قصد لفظ بدون قصد معنا حاصل نمى‌شود.

حتّى به عقيده ما سوره حمد نيز چنين است. آيات و تعبيرات سوره حمد به خوبى نشان مى‌دهد كه از لسان بنده در برابر پروردگار است، و اين تصوّر، كه قصد انشا در آن با قصد قرآنيّت منافات دارد، اشتباه بزرگى است، كه بايد از آن به خدا پناه برد؛ زيرا هدف سوره حمد را به كلّى از بين مى‌برد. به خصوص بعد از ملاحظه رواياتى كه درباره سوره حمد آمده است.

2- شكّى نيست كه سوره توحيد، يا سوره‌هاى ديگر كه در نماز مى‌خوانيم، از اين امر مستثنى‌ است. و هدف حكايت كلمات خداوند براى گرفتن پند و اندرز و تعليم است (مثلًا هيچ كس در «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» قصد انشا نمى‌كند).

3- قصد معنا گاه تفصيلى است (مانند قصد خواص) و گاه اجمالى است (مانند آنچه عوام قصد مى‌كنند.) عوام اجمالًا مى‌دانند اين كلمات، حمد و تسبيح و تمجيد و ثنا و دعاست؛ ولى جزئيّات آن را نمى‌دانند.

4- حق اين است كه قصد اجمالى كافى است، و بر عوام لازم نيست كه معانى الفاظ نماز را به طور تفصيل بدانند، زيرا مى‌دانيم اقوام زيادى غير از اهل لسان وارد اسلام شدند، كه به غير زبان عربى سخن مى‌گفتند، اگر دانستن معانى تفصيليّه قرائت و اذكار نماز واجب بود، بايد در كلام پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله، يا در روايات ائمّه عليهم السلام، اشاره‌اى به آن مى‌شد. مخصوصاً بعضى امامان مانند حضرت امام رضا عليه السلام كه مدّتها در ميان ايرانيان مى‌زيسته‌اند.

سؤال 234- شخصى طىّ ساليان متمادى، بر اثر ندانستن مسأله، سوره را قبل از حمد خوانده است. آيا نمازهايى كه به شكل فوق خوانده قضا دارد؟

جواب: در صورتى كه جاهل مقصّر باشد بايد قضا كند؛ ولى اگر دسترسى به فراگرفتن مسأله نداشته، يا اصلًا احتمال بطلان نمى‌داده، قضا ندارد.

سؤال 235- بنده بعد از مدّتى نزد يكى از روحانيّون معظّم امتحان قرائت دادم، و متوجّه شدم بعضى از الفاظ نماز من صحيح نبوده است. آيا بايد نمازهاى قبل از