كوتاه سخن اين كه حلم و بردبارى در زندگى براى انسان بركات زيادى دارد، و بهترين سخن در اين زمينه سخنى است كه از رسول اكرم صلى الله عليه و آله نقل شده است مى‌فرمايد: «فَامّا الْحِلْمُ فَمِنْهُ رُكُوبُ الْجَميلِ، وَ صُحْبَةُ الْابْرارِ، وَ رَفْعٌ مِنَ الضِّعَهِ، وَ رفُعٌ مِنَ الخَساسَةِ، وَ تَشهِّى الْخَيرِ، وَ يُقَرِّبُ صاحِبَهُ منْ مِعالِى الدَّرَجاتِ، وَ الْعَفوِ وَ الْمَهلِ وَالْمَعْروُفِ وَالصَّمْتِ، فَهذا ما يَتَشَعَّبَ لِلْعاقِلِ بِحِلْمِهِ» آن حضرت در اين حديث شريف و پر معنى ده نتيجه مثبت براى حلم بيان كرده و مى‌فرمايد: «از آثار حلم، انجام كارهاى خوب، همنشينى با نيكان، بالا رفتن شخصيت انسان، برطرف شدن خسّت و پستى، طالب خيربودن، به مقامات عالى رسيدن، از عفو بهره گرفتن و به مردم فرصت دادن، كار نيك بجا آوردن و سكوت (در برابر نادان) پيشه كردن، اين‌ها امورى هستند كه عاقل به خاطر علمش از آن بهره مى‌گيرد». [1]

2- حلم و بردبارى مانند ساير صفات انسان داراى سرچشمه‌ها و انگيزه‌هاى متعددى است، سرچشمه حلم را مى‌توان امور زير شمرد:

الف) سلطه بر نفس و مالكيت خويشتن، سبب مى‌شود كه انسان در برابر ناملائمات از كوره در نرود، و گرفتار خشم و آشفتگى‌ها نشود، اميرمؤمنان على عليه السلام در تعريف حلم اشاره‌اى به اين سرچشمه فرموده است آنجا كه مى‌گويد: «انَّمَا الْحِلْمُ كَظْمُ الْغَيْظِ وَ مِلْكُ النَّفسِ؛ حلم، فرو بردن خشم و مالكيت نفس است». [2]

همين معنى از امام مجتبى عليه السلام نيز نقل شده است. [3]

ب) علوّ طبع و بلندى همت و شخصيت بالا از امورى است كه به انسان اجازه نمى‌دهد خشم خويش را آشكار كند، و دست به كارهاى غير منطقى افراد خشمگين كم ظرفيت بزند. اميرمؤمنان على عليه السلام مى‌فرمايد: «الْحِلْمُ وَ الْاناةُ تُوْأمانِ يُنتجُهُما عُلْوُ الهِمَّةِ؛ بردبارى و خونسردى (در برابر حوادث) فرزندان دوقلويى هستند كه از همت بلند متولد شده‌اند». [4]

ج) ايمان به خدا و توجه به ذات پاك و صفات او و از جمله حلم خداوند در برابر عاصيان و طاغيان نيز مى‌تواند سرچشمه ديگرى براى اين فضيلت اخلاقى باشد.

[1]. تحف العقول، صفحه 19.

[2]. شرح غررالحكم، جلد 3، صفحه 741، حديث 3859.

[3]. بحارالانوار، جلد 75، صفحه 102.

[4]. نهج البلاغه، كلمات قصار، حديث 460.