سازند و شايد حديثى كه مى‌گويد: «مَنْ بَحَثَ عَنْ اسْرارِ غَيرِهِ اظْهَرَ اللَّهُ اسْرارَهُ؛ كسى كه از اسرار ديگران جستجو كند، خداوند اسرار او را فاش مى‌كند». [1]

و حديث ديگرى كه مى‌گويد: «مَنْ كَشَفَ حِجابَ اخِيِهِ انْكَشَفَ عَوراتِ بِيْتِهِ؛ كسى كه پرده از اسرار ديگران بردارد، اسرار خانه او فاش خواهد شد». [2] ممكن است اشاره به همين معنى، يا اشاره به اثر وضعى و مجازات الهى اين عمل در دنيا باشد.

در حديث ديگرى از همان امام بزرگوار آمده است: «مَنْ تَطَّلَعَ عَلى اسرارِ جارِهِ انْتَهَكَتْ اسْتارُهُ؛ كسى كه تفتيش از اسرار همسايه خود كند، پرده اسرار او پاره مى‌شود». [3]

سرچشمه‌هاى اين رذيله اخلاقى يعنى تفتيش در احوال و اسرار ديگران نيز بسيار است، از جمله:

1- سوءظن و بدبينى غالباً انسان را به سوى تجسّس درباره ديگران مى‌راند و هرگاه جاى خود را به حسن ظن بدهد، به فكر تفتيش پيرامون عيوب ديگران نخواهد افتاد. به همين دليل- همان‌گونه كه در سابق نيز اشاره شد- در آيه 12 سوره حجرات، نهى از تجسّس به دنبال نهى از سوء ظن قرار گرفته است.

2- آلودگى به گناهان و عيوب مختلف يكى ديگر از عوامل جستجوگرى در حال ديگران است، چرا كه افراد آلوده و پر عيب مى‌خواهند همتايانى پيدا كنند و از اين طريق به خود آرامش كاذب دهند كه اگر ما آلوده‌ايم كيست كه آلوده نباشد.

در حديثى از رسول خدا صلى الله عليه و آله مى‌خوانيم: «شَرُّ النَّاسِ الظَّانُّونَ وَ شَرُّ الظَّانِّينَ الْمُتَجَسِّسُونَ ...؛ بدترين مردم‌سوءظن برندگانند و بدترين سوءظن برندگان، تفتيش كنندگانند». [4]

3- حسد و كينه توزى و عداوت و تكبر و خود برتر بينى هر كدام مى‌تواند عاملى براى جستجوگرى باشد تا مقصود را از درجه اعتبار بيندازد، و زهر عداوت خود را

[1]. شرح غررالحكم، جلد 5، صفحه 371، حديث 8799.

[2]. همان مدرك، حديث 8802.

[3]. همان مدرك، حديث 8798.

[4]. مستدرك الوسائل، چاپ جديد، جلد 9، صفحه 147، حديث 15 (باب 141).