نشناسد آن را رها مى‌سازد!» [1]

مطابق اين حديث پايه اصلى جهاد با نفس كه طبق صريح روايات جهاد اكبر ناميده شده، خود شناسى است.

6- در نهج‌البلاغه در كلمات قصار، از همان بزرگوار آمده است:

«مَنْ كَرُمَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ هانَتْ عَلَيْهِ شَهَواتُهُ؛

كسى كه (در سايه خود شناسى) براى خود، كرامت و شخصيّت قائل است، شهواتش در نظرش خوار و بى مقدار خواهد بود (و به آسانى تسليم هوى و هوس نمى‌شود)!» [2]

7- همان گونه كه خودشناسى پايه مهمّ تهذيب نفس و تكامل در جنبه‌هاى اخلاقى و مسائل ديگر است، جاهل بودن به قدر خويش، سبب بيگانگى از همه چيز و دورى از خدا مى‌گردد؛ لذا در حديث ديگرى از امام دهم، امام هادى عليه السلام مى‌خوانيم:

«مَنْ هانَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ فَلا تَأْمَن شَرَّهُ؛

كسى كه نزد خود قدر و قيمتى ندارد، از شرّ او ايمن نباش!» [3]

از مضمون آنچه در اين بحث آمد، به روشنى مى‌توان استفاده كرد، كه يكى از پايه‌هاى اصلى پرورش فضائل اخلاقى و تكامل معنوى، خودشناسى و معرفة النّفس است، و تا انسان اين مرحله دشوار و اين گردنه صعب العبور را پشت سر نگذارد، به هيچ يك از مقامات معنوى نايل نخواهد شد؛ به همين دليل، علماى بزرگ اخلاق تأكيد و اصرار زيادى بر اين دارند كه رهروان اين راه بايد به خود شناسى پردازند، و از اين امر حياتى غافل نشوند.

3- خود شناسى وسيله خداشناسى است‌

قرآن مجيد با صراحت مى‌گويد: «ما آيات آفاقى و انفسى (عجائب آفرينش خداوند در جهان بزرگ و در درون وجود انسان) را به آنها نشان مى‌دهيم تا آشكار گردد كه او حق است.»

(سَنُريهِمْ آياتِنا فِى‌الْآفاقِ وَ فى انْفُسِهِمْ حَتّى‌ يَتَبَيَّنَ لَهُمْ انَّهُ الْحَقُّ). [4]

[1]. تفسير الميزان (طبق نقل ميزان الحكمه جلد 3 ماده ى معرفت ص 1881.)

[2]. نهج البلاغه كلمات قصار كلمه‌ى 409

[3]. سوره فصّلت، آيه 53

[4]. سوره فصّلت، آيه 53