انسان‌ها، اين است كه هيچ چيز را بدون دليل نپذيرند. آرى، از نظر اسلام پذيرش هر مطلبى توأم با دليل قابل قبول است.

چهار آيه در قرآن مجيد در اين زمينه وجود دارد. در اين آيات مى‌خوانيم:

«هاتُوا بُرْهانَكُمْ*؛ دليل خود را (بر اين موضوع) بياوريد.» [1]

مخاطب در اين آيات، گاه يهود و نصارى است؛ خداوند به پيامبرش مى‌فرمايد: به آن‌ها بگو اگر در ادّعاهاى خويش صادق هستند (كه بهشت تنها از آنِ آن‌هاست و هيچ كس غير از يهود و نصارى وارد بهشت نمى‌شود) دليل خود را ارائه كنند.

و گاه مخاطب بت‌پرستان هستند، كه ادّعاهايى پوچ و بى‌اساس در مورد بت‌ها داشتند، آن‌ها هم بايد بر ادّعاهاى خويش دليل و برهان داشته باشند وگرنه سخن آن‌ها پذيرفته نخواهد شد.

حتّى يكى از آيات فوق اشاره به روز قيامت است، اگر كسى در آنجا هم ادّعايى داشته باشد، بايد همراه با ارائه دليل و برهان باشد.

بنابراين، از آيات فوق استفاده مى‌كنيم كه براى اثبات هر مطلبى‌ [2] در دنيا و

[1] اين جمله، در آيات 111 سوره بقره، 24 سوره انبياء، 64 سوره نمل، و 75 سوره قصص آمده است.

[2] سؤال: چگونه مردم مسلمان در مسائل شرعى از مراجع تقليد تبعيّت مى‌نمايند و دليلى از آن‌ها مطالبه نمى‌كنند و هر سخن و فتوايى را آن‌ها مطرح كنند، هر چند دليل آن را ارائه ندهند، مقلّدين به آن ملتزم مى‌شوند؟

پاسخ: دليل و برهان بر دو قسم است: الف) دليل تفصيلى. ب) دليل اجمالى. در مسائل اصول دين نياز به دليل تفصيلى داريم؛ هر مسلمانى بايد به فراخور حالش و به تناسب معلوماتش در مسأله خداشناسى، پيامبرشناسى، معادشناسى و امام‌شناسى، به دنبال دليل و برهان باشد و اين امور را با دليل و برهان بپذيرد؛ امّا در مسائل فروع دين دليل تفصيلى نياز نيست؛ بلكه امكان ندارد! زيرا اگر تك‌تك مردم ملتزم باشند كه دليل تمام فروعِ فروع دين را بدانند بايد ده‌ها سال به تحصيل در حوزه‌هاى علميّه بپردازند و تمام فعاليّت‌هاى ديگر خود را تعطيل كنند و اين، امكان‌پذير نيست؛ زيرا تمام نظام جامعه بر هم مى‌ريزد. بنابراين همان‌گونه كه اگر شخصى بيمار شود به سراغ پزشك تحصيل كرده‌اى، كه تجربه كافى در زمينه معالجه بيماران دارد و انسانى امين و دلسوز است، مى‌رود و از او دليل تك‌تك دستوراتش را نمى‌خواهد، در مسائل دينى نيز به سراغ مجتهدى كه عمرى در حوزه‌هاى علميّه به تحصيل و تدريس و تحقيق گذرانده، و تجربه كافى در استنباط احكام شرعى دارد و انسانى عادل و امين و دلسوز است مى‌رود و در مسائل دينى‌اش از وى تبعيّت مى‌نمايد، ولى دليل تك‌تك احكام شرع را از او نمى‌خواهد. نتيجه اين كه، مردم در مسأله تقليد بى‌دليل از مراجع خويش تبعيّت نمى‌كنند، بلكه آن‌ها دليل اجمالى، كه همان رجوع غير متخصّص به متخصّص است، دارند و در اينجا نيازى به دليل تفصيلى نيست.