خلاصه داستان ليلة المبيت بدين شرح است:

هنگامى كه دشمنان اسلام و مشركان لجوج و سرسخت مكّه، از ناحيه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم احساس خطر كردند و نقشه‌ها و توطئه‌هاى ديگر آنان كارساز نشد، تصميم نهايى را گرفتند و سه برنامه بسيار خطرناك براى مقابله با آخرين پيامبر خدا در نظر گرفتند؛ آن‌ها گفتند:

«پيامبر اسلام را يا بايد به قتل برسانيم، و يا او را به زندان ابد بيفكنيم تا با هيچ كس ارتباط نداشته باشد، و يا به خارج از سرزمين حجاز تبعيد نماييم! [1]»

قرائن و شواهد نشان مى‌دهد كه بالاخره گزينه اوّل، كه خطرناكترين گزينه‌هاى سه‌گانه بود، انتخاب شد و براى عملى كردن اين توطئه خطرناك از چهل قبيله عرب كمك خواستند. از هر قبيله‌اى شمشير زنى قهرمان و ماهر حاضر شد. شب هنگام چهل شمشير زن آماده نبرد، اطراف خانه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم را محاصره كردند و از بالاى ديوار منزل، يا روزنه‌هاى در ورودى، بستر آن حضرت را زير نظر داشتند تا در موقع مناسب وارد منزل شوند و آن حضرت را به قتل برسانند!

خداوند به وسيله پيك وحى پيامبرش را از توطئه مشركين آگاه كرد؛ پيامبر تصميم گرفت از مكّه خارج شود. پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم براى اين كه از اين توطئه خطرناك و نقشه شيطانى جان سالم به در برد، بايد دو كار انجام دهد:

نخست اين كه، بر خلاف جهت مدينه حركت كند، يعنى به جاى اين كه به سمت شمال مكّه، كه به مدينه ختم مى‌شود برود، به طرف جنوب مكّه حركت كرد، تا اگر افرادى از دشمن متوجّه خروج آن حضرت از مكّه شدند نتوانند او را بيابند و دستگير نمايند.

[1] خداوند متعال در آيه 30 سوره انفال به اين مطلب اشاره فرموده است؛ در اين آيه شريفه مى‌خوانيم: و «إِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ وَ يَمْكُرُونَ وَ يَمْكُرُ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَيْرُ الْماكِرِينَ‌؛ (اى پيامبر ما! به خاطر بياور) هنگامى كه كافران نقشه مى‌كشيدند كه تو را به زندان بيفكنند، يا به قتل برسانند، و يا (از مكّه) خارج سازند، آن‌ها چاره مى‌انديشيدند (و نقشه مى‌كشيدند)، و خداوند هم تدبير مى‌كرد، و خداوند بهترين چاره‌جويان و تدبيركنندگان است.»