چهار شاخه فوق، چهار قسم اصلى توحيد است هر چند شاخه‌هاى ديگرى از توحيد، نظير توحيد حاكميّت‌ [1]، توحيد شارعيّت‌ [2]، توحيد مالكيّت‌ [3] و مانند آن نيز وجود دارد [4].

آنچه در بالا گفته شد حقيقت توحيد است، اگر مسلمانى چنين اعتقادى داشته باشد توحيد او كامل است. وهّابى‌ها، كه دم از توحيد و شرك مى‌زنند، اين تقسيم‌بندى‌ها را كه در پرتو تعاليم پيشوايان شيعه عليهم السلام به آن‌ها رسيده، درك نمى‌كنند؛ بدين جهت مرتّب ديگران را متّهم به شرك مى‌نمايند.

اشاعره و تفسيرى غلط از توحيد افعالى!

اشاعره، كه يكى از مذاهب اهل سنّت هستند، از آنجا كه نتوانستند توحيد افعالى را حل كنند و تفسير صحيحى از آن ارائه دهند، معتقد به جبر شده‌اند و انسان‌ها را بى‌اراده و بدون اختيار معرّفى نموده‌اند! آن‌ها تصوّر كرده‌اند كه اگر انسان در كارهايش مختار باشد، اين تفكّر باعث شرك در شاخه توحيد افعالى مى‌شود. در حالى كه عقيده آن‌ها، يعنى جبر، تمام دستگاه نبوّت، قيامت، عبادت و امامت را زير سؤال مى‌برد!

راستى اگر انسان فاقد اراده است و در افعال و كردار خويش مجبور مى‌باشد، سؤال و جواب روز قيامت چه معنى دارد؟

مجازات گنهكاران و پاداش به بندگان خوب خدا، چه توجيهى دارد؟ زيرا نه‌

[1] منظور از «توحيد حاكميّت» آن است كه مشروعيّت تمام حكومت‌ها بايد از سوى خداوند باشد، نه از سوى مردم. اگر مردم در انتخابات و مشاركت‌ها به صحنه مى‌آيند و به آن‌ها بها داده مى‌شود، آن هم به فرمان خداست.

[2] «توحيد شارعيّت» به اين معنى است كه تنها قانونگذار خداوند است و هر قانونى كه به قوانين الهى منتهى شود، مشروعيّت دارد.

[3] معناى «توحيد مالكيّت» آن است كه در حقيقت مالك اصلى خدا است و اين امانت چند روزى دست ماست. ما هر چه داريم از اوست كه چند روزى به رسم امانت در اختيار ما نهاده است.

[4] مباحث مشروح‌تر پيرامون شاخه‌هاى مختلف توحيد را در پيام قرآن، جلد 4، مطالعه فرماييد.