الصحيحين، به سال 321 هجرى تولّد يافت و به سال 405 هجرى درگذشت.

حاكم، ثقه و از حافظان حديث در نيشابور بوده كه به علوم حديث و نيز احوال رجال، وقوف كامل داشته است و دو كتاب معرفة علوم الحديث و الضعفاء را در همين زمينه تأليف كرده است.

وى در كسب حديث و ملاقات با مشايخ بزرگ، بسيار كوشا بود و به نقاط مختلفى چون عراق و شهرهاى خراسان و ماوراء النهر، مسافرت كرد. تعداد مشايخى كه وى تنها در مسافرت‌هايش از آنها كسب علم و حديث نمود، حدود يكهزار نفر بوده‌اند و از حدود همين تعداد، در خود نيشابور، حديث شنيد.

حاكم به خاطر محبّت به على عليه السلام و اهل بيت پيامبر عليهم السلام و نيز بيزارى جُستن از معاويه و ساير دشمنان امير مؤمنان على عليه السلام شيعه محسوب گرديده؛ امّا وى رافضى نبوده است؛ يعنى در مسئله خلافت، قائل به تقدّم على عليه السلام بر ابوبكر و عمر و عثمان نبوده است و در ذمّ آنان نيز چيزى نگفته است. اگرچه برخى نسبت رافضى نيز به وى داده‌اند؛ ليكن اغلب محقّقان و علما (مانند ذهبى)، دادن چنين نسبتى را به وى، مردود و غير صحيح دانسته‌اند و بعضى از فضلاى معاصر نيز قراين و شواهدى را براى ردّ اين نسبت، ذكر كرده‌اند.[1] حاكم در صحيح شمردن احاديث، متساهل بوده و اين تساهل وى، امرى بسيار مشهور است و عدّه زيادى از علما (چون ابن صلاح، ذهبى و ابن حجر)، بر اين مطلب تصريح كرده‌اند[2]. منشأ اين نسبت آن است كه وى در كتاب المستدرك خود، بر بسيارى از احاديث حَسَن و ضعيف و حتى جعلى از ديدگاه اهل سنت، نام صحيح گذارده و حكم به صحّت آنها كرده است.[3]

[1]. ر. ك: تذكرة الحفّاظ، ج 3، ص 1045؛ معرفة علوم الحديث چاپ دارالكتب العلمية، مقدّمه، ص ه، و، ز.

[2]. ر. ك: فتح المنّان بمقدّمة لسان الميزان، ص 297- 303.

[3]. ر. ك: تذكرة الحفّاظ، ج 3، ص 1039- 1045( ش 962)؛ طبقات الحفّاظ، ص 426- 427( ش 929)؛ سير أعلام النبلاء، ج 17، ص 162- 177( ش 100).