اين رو، محدّثان و اهل علم، به رتبه‌بندى الفاظى كه علماى جرح و تعديل در وصف راويان به‌كار برده‌اند، همّت گماشته‌اند؛ ليكن مراتب الفاظ جرح و تعديل، به علّت تكامل اين مراتب در طول زمان، نزد علما يكسان نيست.

بديهى است كه دانستن اين مراتب و آگاهى به اختلاف اهل علم در مورد آنها، از مهم‌ترين امورى است كه طالبان علم رجال مى‌بايد بدان توجه نمايند. در اين فصل به تبعيت از كتاب‌هاى «مصطلح الحديث»، ابتدا مراتب تعديل را ذكر خواهيم كرد و سپس، مراتب جرح را.

مبحث اوّل: مراتب تعديل‌

اين مراتب، با وجود اتّفاق نسبى‌اى كه بين محدّثان وجود دارد، يكسان نيست.

ابن ابى‌حاتم و برخى علماى ديگر، همچون ابن صلاح و نووى به تبعيت از وى، مراتب تعديل را به چهار مرتبه تقسيم كرده‌اند و ذهبى و عراقى، به تعبير سيوطى‌[1] به پنج مرتبه، و سخاوى به شش مرتبه.

مجموع اين مراتب با ترتيب سخاوى- كه كامل‌ترين مراتب است- به شرح ذيل است:

مرتبه اوّل، الفاظى كه بر مبالغه در توصيف راوى به عدالت و صدق و ضبط دلالت دارند و به صيغه افعَل و دالّ بر تفضيل‌اند، مانند: «أوثق البشر»، «أثبت الناس» و «أصدق الناس»؛ و مبالغه‌هاى قوى ديگرى كه به صيغه افعَل نيستند، مانند: «اليه المنتهى فى التثبّت» و «لا أعرف له نظيراً»، به اين مرتبه ملحق مى‌شوند. اين الفاظ را براى اوّلين بار، ابن حجر از مرتبه اوّل تعديل دانسته است‌[2] و شاگردش سخاوى از وى پيروى كرده است.

[1]. تدريب الراوى، ج 1، ص 186.

[2]. شرح النخبة، ص 134.