مرتبه دوم، الفاظى كه مانند الفاظ رتبه اوّل، بر مبالغه در توصيف راوى به اين صفات، دلالت دارند؛ ليكن مبالغه آنها خفيف‌تر است، مانند: «فلانٌ لا يسأل عنه»، «لا يسأل عن مثله» و «من مثل فلان؟».

سخاوى گفته است كه برخى، اين مرتبه را مرتبه اوّل قرار داده‌اند. وى بعد از آن‌كه مرتبه اوّل را از استاد خود ابن حجر نقل كرده، چنين گفته است:

ثمّ يليه ما هو المرتبة الأولى عند بعضهم، قولهم: «فلان لا يسأل عن مثله» ونحو ذلك.[1]

مرتبه سوم، الفاظى كه بر توثيق راوى دلالت دارند و تكرار شده‌اند؛ چه اين تكرار، لفظى باشد و چه معنوى؛ مانند: «ثقة ثقة»، «ثبت ثبت»[2]، «ثقة ثبت» و «ثقة حجة».

تقدّم اين رتبه بر رتبه چهارم- كه همين الفاظ بدون تكرار است- به‌خاطر آن است كه به سبب تكرار، تأكيد حاصل مى‌شود.

مرتبه چهارم، انفراد الفاظى است كه بر توثيق راوى دلالت دارند، مانند: «ثقة»، «ثبت»، «حجة»، «كأنه مُصْحَف‌[3]»، «امام»، «متقن»، «ضابط» و «حافظ».

دو لفظ اخير، براى آن‌كه در اين رتبه قرار گيرند، مى‌بايد بر عادل اطلاق شوند[4]؛ زيرا دو وصف «حفظ» و «ضبط»، از صفاتى هستند كه در غير عادل نيز قابل تحقّق‌اند، چنان كه در سليمان بن داوود شاذكونى كه فردى ضعيف بوده، صفت‌

[1]. فتح المغيث، السخاوى، ج 1، ص 391.

[2]. اين لفظ- چنان‌كه سخاوى در فتح المغيث( ج 1، ص 392) گفته است- در صورت سكون باء، به معناى‌توصيف راوى به ثبات قلب و زبان و كتاب و دليل است و در صورت فتحه باء، به معناى كتابى است كه محدّث، مسموعات خودش و نام محدّثانى كه مشاركِ وى در سماع آنها بوده‌اند، در آن ذكر كرده است.

[3]. مصحف، در لغت به معناى كتاب است، ليكن در اصطلاح، بر راوى‌اى اطلاق مى‌گردد كه قوّه حفظ وى قوى و خطاها و اغلاطش بسيار نادر است.

[4]. مقدمة ابن الصلاح، ص 94.