فصل يكم: تفسير «اللّه أكبر»

1574.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در پاسخ به سؤال از تفسير : «پاكا خدا ، و ستايش:... و سخن او «خدا بزرگ تر است» ، عالى ترين سخنان و محبوب ترين آنها نزد خداوند عز و جل است ؛ يعنى هيچ چيز ، بزرگ تر از خدا نيست . اين سخن نزد خداوند عز و جل چندان گرامى است كه نماز ، جز با آن ، درست نيست . آن ، ارجمندترين و گرامى ترين نام است .

1575.امام على عليه السلام ـ در بيان معناى «خدا ، بزرگ تر است» در اذان ـ: «خدا» ، يعنى آن كه چيز را از مرز نيستى به مرز هستى مى آورد و چيزها را از ناچيز ، مى آفريند . امّا غير او ، هر مخلوقى چيزها را از چيز مى سازد . اين است معناى «خدا» ، و اين است فرق ميان او و موجود حادث . معناى «بزرگ تر است» هم ، يعنى بزرگ تر از آن است كه گفته شود در آغاز ، چون بوده است ، و نيز پس از آن كه عالم را آفريد ، بزرگ تر از هر چيزى است .

1576.بحار الأنوار ـ به نقل از جابر بن عبد اللّه انصارى ـ:با سَروَرمان امير مؤمنان بودم كه ديد مردى به نماز ايستاده است . به او فرمود : «اى مرد! آيا تأويل نماز را مى دانى؟» . مرد گفت : سَرورَم! آيا نماز ، تأويلى جز عبادت دارد؟ فرمود : «آرى ؛ سوگند به آن كه محمّد را به پيامبرى برانگيخت! خداوند ، پيامبر خود را به هيچ كارى از كارها نفرستاد ، مگر اين كه براى آن كار ، تشابه و تأويل و تنزيلى است ، و همه اينها ، نشان از تعبّد دارد» . مرد گفت : سَروَرم! تأويل آن را به من بياموز . فرمود: «تأويل نخستين تكبيرت ، اين است كه هرگاه گفتى: اللّه أكبر ، در دلت بگذرانى كه او بزرگ تر از آن است كه به ايستادن يا نشستن ، وصف شود . و در تكبير دوم ، [يعنى] بزرگ تر از آن است كه به پويايى يا ايستايى وصف شود . و در تكبير سوم ، [يعنى] بزرگ تر از آن است كه به جسم بودن ، وصف شود يا به مانندى همانند شود ، يا با ميزانى سنجيده شود . و در تكبير چهارم ، [يعنى] از دلت بگذرانى كه : او بزرگ تر از آن است كه اعراض ، در او جاى گيرند يا بيمارى ها دردمندش كند . و در تكبير پنجم ، [يعنى] از ذهنت بگذرانى كه : او ، بزرگ تر از آن است كه به جوهر يا عَرَض بودن ، وصف گردد يا در چيزى حلول كند يا چيزى در او ، حلول نمايد . و در تكبير ششم ، [يعنى] از دلت بگذرانى كه : او بزرگ تر از آن است كه زوال و جا به جايى و دگرگونى (از حالى به حالى ديگر كه بر موجودات حادث رواست) . بر او روا باشد . و در تكبير هفتم ، [يعنى] از دلت بگذرانى كه : او بزرگ تر از آن است كه حواس پنجگانه ، ادراكش كند» .